[uvrštena u prvu Newman/Jones zbirku eseja
Horror: 100 Best Books, 1988;1998]
THE GREEN MANje bio pokušaj da se napiše tradicionalna priča o duhovima koju ce čitaoci ozbiljno tretirati. Potekla je od jednostavne pretpostavke šta se dešava ako je čovjek koji vidi duhove alkoholičar? Iz ovog pitanja Ejmis je ovaplotio Mauricea Allingtona, 53-godišnjeg vlasnika 'Zelenog čovjeka', motela za ljude sa dubljim džepom četrdesetak milja sjeverno od Londona, sa istorijom koja seže do srednjeg vijeka i odrednice u povlasćenom Vodiču za dobru hranu u kome su tople preporuke ovome stjecistu dali i potpisali (Ejmisovi prijatelji i) prominentne individue kao sto su novinar Bernard Levin, SF autor Harry Harrison, John Dunkworth, američki istoričar Dennis Brogan, SF autor Brian W. Aldiss, "i mnogi drugi".
'Supruga mi se doima letargično, moja ćerka povučeno. Moj otac, u osamdesetoj godini, nedavno je dozivio treći moždani udar, ne dovoljno ozbiljan sâm po sebi premda ne i u potpunosti olakšavajući. Podstaknut neumornom navalom obaveza ja se najčešće osjećam raščerečeno i tenzično, i održavam se na boci viskija dnevno, mada je ovo bio moj standard već punih dvadeset godina.'
Zbog potrebe za alkoholom, Maurice takođe pati od jacitacije, nekontrolisanih spazama u udovima cim se nadje u postelji, kao i od, na trenutke, grozomornih halucinacija sa druge strane ociju, najčešće pošto zatvori oči u namjeri da sačeka djejstvo pilula za spavanje. Istovremeno je Maurice – kao, uostalom, većina Amisovih prepredenih protagonista – nevjerni suprug koji svoju ženu sada pokusava prevariti i sa ženom najboljeg (bolje reći, jedinog) prijatelja, dr Mayburyja, čovjeka koji mu, pored svega, pokušava pomoći da se izbori sa svim tim
Generalno uzevši, problemi za Allingtona nastaju u trenutku kada mu otac umire od srčanog udara i on se nađe pod još vecim stresom pred nizom obaveza koje mora podmiriti pred ocevu sahranu, a jedna od tih je da dočeka i udomi svojeg sina iz prvog braka, Nicka, i njegovu nametljivu ženu, Lucy. U isto vrijeme kreću prvi njegovi susreti sa prikazom dr-a Thomasa Underhilla, nekromansera iz 17. vijeka, pogubljenog zbog okultizma i ubistava nekoliko djevojčica upravo na mjestu Allingtonovog motela gdje je Underhill inače prebivao dok je bio među živima. Waldteufel, odnosno zeleni čovjek koji prati Underhilla, takođe proganja Allingtona.
Mislim da je The Green Man Ejmisov najličniji tekst i da ako ko od njegovih nepodnošljivih i generalno mizoginijskih likova podsjeća na samoga autora, onda je to Maurice Allington, što sa jedne strane nimalo ne pomaže žanrovskom karakteru romana. Štavise, iako se tome ne pridaje mnogo važnosti u pojedinim studijama o britanskom poslijeratnom mejnstrim romanu, Ejmis je sâm u nekoliko navrata - u intervjuima prevashodno - ukazivao na svoje sličnosti sa Allingtonom i na njegove namjere da napiše zaista efektnu i što ozbiljniju priču o duhovima po uzoru na M.R. Džejmsa, pisca koga je naročito volio čitati.
Nije, dabome, ni neshvatljivo što dio tzv. ozbiljnije kritike The Green Man uopšte ni ne smatra žanrovskim romanom (valjda zato što ga je napisao 'ozbiljan' pisac), dok onaj drugi dio te kritike, kao na primjer pisac izvrsne Ejmisove biografije, Zachary Leader, u istom djelu ističe kako pojava duhova u romanu spušta djelo na osjetno niže grane. David Lodge kazao je kako su žanrovski romani njegovog prijatelja Ejmisa u stvari bijeg od realizma, neka vrsta 'zabranjenog voća' koja s vremena na vrijeme u ozbiljnom autoru kani da podstakne ljubav prema prokreaciji literature kojom se pogotovo bavio u djetinjstvu. Naravno, Ejmis se uopšte nije slagao sa ovakvim prozaičnim konstatacijama, i ako je kako mogao birati stranu kada je Henri Džejms u svome eseju o fikciji indirektno prozvao Ostrvo s blagom R.L. Stivensona – ovaj bi sigurno izabrao Stivensona, koji je za fikciju mislio da nipošto ne bi trebala da se 'nadjačava i utrkuje sa životom', kako je Džejms prvobitno napisao. Da ipak krenem od početka.
Ejmisova želja da se sa realizma s vremena na vrijeme okuša i u žanru ima nekoliko izvora. Treba zato odmah početi sa njegovom perspektivom o pisanju. Recimo, ono zbog čega se Ejmis divio Robert Gravesu (kao i Philip Larkin i Dejvid Lodge, i
U istom intervjuu Ejmis citira upravo Grejvsa što je kazao da za pisca ne postoji užasnija stvar nego da dok pise najnoviju svoju knjigu shvata da piše nesto o čemu je vec prije pisao. Naravno, to je podstaklo Ejmisa da ispolji svoju tradicionalnu kontrarnost: "Oh, tako ja ispadam pisac realističnih komedija i satira, je li? Uporedi to sa [SF] romanom The Anti-Death League.
Ejmis je, naprotiv, jedan od rijetkih mejnstrim autora koji su priznavali i javno govorili o ograničenosti realistične priče, te je svoje izlete u žanr i te kako ozbiljno shvatao i reklamirao na sva yvona. U časopisu Observer je u periodu 1961-66 objavljivao recenzije SF romana, dok je na velikim univerzitetima (Oksford, Kembridž, Prinston) gdje je na mahove predavao englesku književnost detaljisao o tome zbog čega je piscima konvencionalnih romana potrebno da čitaju žanr; njegov veliki podrzavaoc i prijatelj, Robert Conquest, pjesnik, istoričar i vjerovatno najveći britanski sovjetolog - (Conquest je bio primarni izvor Martinu Ejmisu za knjigu o Staljinu, Koba the Dread, 2002) - sa njime je napisao komični roman The Egyptologists (1965), u istom periodu su uredili pet antologija SF pripovjedaka, Spectrum, dok su u međuvremenu davali izjave ovog tipa: "Ako tako mozemo reći, nije da mislimo kako ne treba poštovati konvencionalnu fikciju, nego da u njoj manje-više ne nalazimo ono što nama treba." I ovo nije bila nikakva šarada. Conquest i Ejmis su govorili ono što su doista i mislili. Pred kraj života Ejmis je pretezno čitao i hvalio krimiće Dika Frensisa i komične istorijske Flešmenove avanture Džordža Mekdonalda Frejzera. Omiljeni film mu je bio Terminator 2. Umro je 1995.
Naprotiv, čini se da je Ejmis tokom života više čitao žanr nego mejnstrim, koji je ionako većinom mrzio da čita, valjda zato sto je sve rjeđe nalazio kvaliteta u novijiim modernističkim tekstovima. Iako bi čovjek pogriješio kada bi smjestio čitav Kingslijev opus unutar tradicionalne realistične literature – njegov horor-roman The Green Man, Dzejms Bond avantura Colonel Sun (1968) kao i dva alternativna SF romana Russian Hide and Seek (1980) i The Alteration (1976)* sigurno ne pripadaju pod istu strehu – većina njegovog opusa, zaključno sa dva krimića sto je takođe napisao, opravdava klasični realisticni protokol. Međutim, Ejmis je najpoznatiji po tome što se od istaknutih poslijeratnih mejnstrim pregalaca najviše trudi da održi tradicionalnu distancu između autora i teksta, odbijajući da podrije pretpostavljenu realnost vlastitih fiktivnih svjetova o individualcima izgubljenim i zaključanim u neshvatljivim socijalnim situacijama. S druge strane, čovjek s pravom moze da pretpostavi da je kroz spomenute eksperimente sa žanrom, Kingsli odveo roman u pravcu koji će njegov sin, Martin, kasnije prigrliti, žovijalno izopačavajuci granice britanskog realizma direktno iz škrte unutrašnjosti sâmog toga modaliteta.
_________________________
10.sept.1979. Ejmis je primio pismo od Filipa K. Dika, kome je tokom svojih predavanja i esejistike o SF-u naveliko hvalio roman alternativne istorije, The Man in the
Pretpostavljam da to ne čini uslugu romanu, ali Ejmisov The Green Man žanrovac mora čitati uz izvjesno predznanje o autoru, s tim što takođe treba da bude svjestan da ovaj uskogrudi podžanr horora koga su u viktorijanskoj literaturi najvise propagirale žene najslabije funkcioniše po pitanju atmosferičnosti upravo zbog suženosti njegovog svjetonazora. Na polju žanra, The Green Man ne funkcioniše onako kako to, recimo, čini divni The Haunting of the Hill House (1959) Širli Džekson, vjerovatno posljednja izuzetna priča o duhovima koja može imati i dvojako značenje – možda su sablasti stvarne a mozda samo stanuju u glavi Eleanor Vance. Dalje, The Green Man tek ne potpada u istu kategoriju sa Metisonovom verzijom spomenutog Džeksoninog romana, The Hell House (1971), nešto što bi danas, da se može pretvoriti u filmski trejler, nedvosmisleno podsjetilo na Transformers 2 Majkla Beja.
Naime, Ejmis je u tolikoj mjeri realistično opisao depresiju i akutnu nestalnost jednog alkoholičara i njegovu nekompetenciju pri normalnoj komunikaciji sa sopstvenom porodicom, da pojava duha Thomasa Underhilla najposlije djeluje poput svojevrsnog žanrovskog ornamenta, iako na univerzalnom nivou uopšte ne podriva priču. Bolje reći, prije će biti da je Ejmis najposlije stvorio još jedan mejnstrim roman sa žanrovskim elementima, nego da je stvorio čist žanrovski roman o duhovima.
Ono što još više nipodaštava ovaj podžanr jeste obligatorna motorika i dinamika koju današnji čitalac očekuje od priče o duhovima. Nil Gejmen je izjavio kako, kada su duhovi u pitanju, prevashodno cijeni dobru akciju a ne storiju što se okončava krajnje nepretenciozno. Naravno, poslije jedne takve scene u jednom romanu – u drugom romanu dobićemo isto to samo u drugoj boji. Već u trećem romanu o duhovima, akcija ce biti nadasve predvidljiva, s tim što će ovaj podžanr – i to još u današnjem dobu brze literature – tada izgubiti pola svojeg književnog identiteta, kao što odavno to i jeste. Na kraju, čini se da je vrlo malo djela ove vrste uopšte i vrijedno pomena, iako je trivijalni The Lovely Bones (2002) Alice Sebold postigao velelepan uspjeh među čitaocima zahvaljujući prilično jalovom poigravanju sa konvencijama ovog kao i još mnogih drugih podžanrova što je zamiješala u tekstu. U primjere se i može ubrojiti i nova nada horora, Joe Hill; i sâm je za svoj prvijenac uzeo priču o duhovima čija snaga, kao što se i dâ ocekivati, leži samo u prvoj trećini teksta – dok se upoznajemo sa likovima; čak ni interesantni 'road' aspekt nije pomogao njegovom romanu. Docnije stvari, po pravilu, prelaze u jednoumno eksperimentalno hipoteziranje ne bi li ovaj podžanr postao iole učinkovitiji po kvalitetu, pa za The Heart-Shaped Box mirne duše mogu reći da je savršeno prosječan i bezmalo zaboravan horor-roman.
Kao što sam već naveo, Ejmis svoj uticaj vidno crpi od M.R. Džejmsa i na tom nivou The Green man najvećma i djeluje kao solidna moderna priča od duhovima. Međutim onoga od čega zavisi pažnja današnjeg čitaoca mislim da ne postoji i ona kao takva na koncu neće biti nagrađena. Priča o duhovima prevashodno bi trebalo da se oslanja na atmosferičnost i stil pisanja, pa tek onda na sofisticirane protagoniste kako bi roman dobio validnog zaleta pred dvosmislenu natprirodnu dramu. Ejmis postiže ono što se očekuje od njega fantastično prostim stilom kojim svoju storiju odvaja od viktorijanskog uticaja i pretpostavlja ga kontemporarnom setingu. I iako element alkoholizma na prvu loptu djeluje kao neočekivani 'plot device', vremenom Allingtonove nevolje sa alkoholom postanu dovoljno kompleksne da se koliko-toliko transformišu u svekoliku atmosferičnost. Tako da se zaplet, prirodno, sastoji od uvjerenja glavnog protagoniste da je vrlo moguće – čak i pored jacitacije kojoj prethode pre-hipnagogičke vizije – da vidi PRAVE duhove za koje se već stotinama godina priča da posjećuju taj motel.
The Green Man je sigurno prvi Ejmisov roman koji nije podređen njegovoj standardnoj satiri i otvoreni humor se, uprkos konstatnoj ironiji u Ejmisovoj rečenici, bezmalo može pobrojati na prstima jedne ruke (kao u sceni, inače veoma ozbiljno tretiranoj, kada Allington nabaci svoju ljubavnicu sopstvenoj supruzi i zatim, u prvom njihovom menage a trois, uvidi da je on u toj slici totalni višak).
Njegove misli najvećma lutaju od ženâ do pokojnog Thomasa Underhilla, pa ne čudi što se više trudi da u obližnjem crkvenom rektoratu otkrije ko je u stvari
Kao što se potencira i u Ejmisovoj biografiji, tokom njihove konverzacije, 'Bog' staje u odbranu prisustva smrti na ovom svijetu i to terminologijom koju Allington ponovo priziva na samom kraju romana:
'Zaključio sam da sam malo po malo krenuo da shvatam značenje proročanstva onog mladića da ću postepeno početi da cijenim smrt i šta ona ima da mi ponudi. Smrt je bila jedina moja šansa da zauvijek pobjegnem od ovoga tijela i svih njegovih pseudo-simptoma bolesti i straha, od konstantne svjesnosti njegove neopozive blizine, od ove osobe i kompletne njene rogobatnosti i sentimentalnosti i neuticajnih, neiskrenih, nepraktičnih obećanja da će se ista bolje ponašati, od vrzmanja oko mojih sopstvenih misli, kao i od brojanja do hiljadu ne bi li ih primirio i preusmjerio, a i od moga lica u odrazu svake staklene čaše.'
U ovom slučaju problematičan je možda najviše Ejmis koji dvosmislenostima ne ostavlja mjesta, već u dijelovima teksta gdje se navodno pojavljuje duh s velikim naporom žuri da napomene da nije u pitanju Allingtonovo priviđanje. Isto to je naširoko tvrdio i napominjao u svim intervjuima gdje bi se poteglo pitanje romana The Green Man. Pretpostavljam da je borba sa Underhillovim duhom više odgovarala simboličnom nadjačavanju sa sopstvenim Allingtonovim malignitetima (tek bih tada u mnogome realnije roman prihvatio kao 'ghost story', čini mi se), dok je ovako The Green Man ostao unikatna privatna studija autora o samome sebi i njegovim opštepoznatim nedostacima (nekim, čak, i identičnim sa Allingtonovim) koje je Ejmis, zbog ljubavi prema žanru, na kraju odlučio da urola u 'ghost story' ne bi li koliko-toliko zataškao, odnosno ublažio, svoj zamršeni, teški karakter.
Jedan od najpoznatijih politikologa, esejista i književnih kritičara današnjice, Christopher Hitchens – nekadašnji Ejmisov prijatelj – zaključio je u predgovoru Ejmisove kolekcije tekstova o alkoholnim pićima, Everyday Drinking (2008), sljedeće o ovom autoru: "Zahvaljujući odličnoj Leaderovoj biografiji, čitav svijet sada zna do kakvog su zaključka došli brojni Ejmisovi prijatelji, a to je da mu je alkohol na kraju došao glave, i da ga je eventualno orobio njegovog viticizma, šarma, kao i zdravlja."
Kako je Ejmis na ovim prostorima prilično nepoznat autor, na kraju bih ovdje izbacio i misli JG Ballarda o Kingsliju Ejmisu. Ono što slijedi je preuzeto iz njegove posljednje knjige, odnosno autobiografije, Miracles of Life:
______________________
(Iz Miracles of Life, JG Ballarda)
... Prvi engleski pisac koga sam pobliže upoznao bio je Kingsley Amis. Veoma pozitivno je ocijenio moj roman The Drowned World u časopisu Observer, i bio je prvi koji me je predstavio čitaocima van naučne-fantastike. On je tada bio na vrhuncu slave koju je stekao svojim prvim romanom Lucky Jim, nadasve inteligentna, duhovita i glamurozna figura što se ljubazno ophodila sa svakim čije mu je pisanje imponovalo. Recenzirao je naučnu-fantastiku na najotvoreniji način, držeći da najbolje iz žanra zaslužuje da ga se ozbiljno tretira u književnosti, na isti način kao što se tretira najbolji džez.
Nakon smrti Victora Gollancza, Amis se pridružio Jonathan Capeu, onda najpopularnijoj izdavačkoj kući u Londonu, i eventualno me poveo sa sobom.
Amis se tek bio oslobodio svoje profesorske obaveze na Kembridžu i bio je u odličnom raspoloženju, međutim u narednih desetak godina ono kao da je iščililo dok je Ejmis sve više postajao nezadovoljan bukvalno svačim. Mišljenja sam da je znao da je prva njegova knjiga bila najbolja, a to je odvelo do sve težeg opijanja, čemu je pridružio i određenu socijalnu ukočenost. Gdje je nekad bio sretan da pije pivo po pabovima, najednom je počeo da insistira da se odlazi u hotele, gdje bi naručivao koktele u pratnji pretjerane gestikulacije.
Do posljednjih godina svojeg života njegova mrzovolja bila je u punom zamahu – Amerikanci, Jevreji, Francuzi i njihova čitava kultura, hipici i, iz nekog razloga, Bridgid Brophy. Tokom 1970-ih imao sam priliku da sa njim sa prozora Cafe Royala promatram protestni marš u Regent Streetu. Amis je počeo da se trese i drhti. 'Jim, ko su ovi? ŠTA su ovi?' Skoro nije mogao da prizove sopstveni glas dok je posmatrao red veselih mladih ljudi i njihove anti-nuklearne parole. Da budem iskren prema Amisu, on je prošao kroz rat, služeći u vojsci u sjevernoj Evropi. Iako nikada nije iskusio borbu, kazao mi je, nagledao se leševa pokraj puteva kojima je napredovala britanska vojska, pa je mislio da daleko više zna o realnosti rata i mira nego pokondireni demonstranti na ulici pod nama.
Amis takođe nije poštovao nikakve literarne pretenzije (odn. ono što je on smatrao literarnim pretenzijama) i bio je veoma oštrouman kritičar fikcije, i to moram navesti iako je docnije bio zgrožen dobrim dijelom moga opusa. Vjerovao je u literarne vrline 19. vijeka, u lijepo zaokružene protagoniste, uvjerljiv dijalog i prodornu priču. Nijedan roman ne bi smio da interpretira samog sebe, već da podrži iluziju kako opisuje prava zbivanja.
Njegovog sina Martina upoznao sam kada je imao 14 godina – kao i mnogi od nas, u srcu, ostao je isti svih ovih decenija – a u kasnijem periodu Kingsley se uvijek doimao ponosnim zbog Martinovog uspjeha. 'Odlična stvar', rekao bi o Martinovom najnovijem romanu i ja tu nisam mogao nazrijeti ni malo zlobe niti oštrine koja mu se sada naveliko pripisuje.
Nesumnjivo je da je Amis bio oholog karaktera i jedan od onih ljudi koji su obično prvi osjećali potrebu da raskinu sa svim svojim prijateljima. Njegovo grubo tretiranje žena takođe nije bilo nepoznato. Jedna od Ejmisovih bivših ljubavnica, studentkinja tokom njegovih predavanja u Svansiju, kazala mi je da bi Ejmis svojoj ženi redovno naređivao da iziđe u obližnji park i malo prošeta dok bi on 'podučavao' mladu djevojku. I tako bi Ejmisova žena gurala kolica sa djecom sve dok on ne bi raširio zavjese u spavaćoj sobi, signališući joj, na taj način, da se može vratiti kući.'
MARTIN & KINGSLEY AMIS
