Kadija se rodi! Vaistinu se rodi! A imao je i zašto!
Rođendan Đorđa Kadijevića - koji upravo danas, na tzv. badnji dan uoči navodnog rođenja tzv. Isusa Hristića, puni 85 godina - obeležićemo na blogu dvojako: prvo sledi jedan dobar prikaz moje knjige o Kadiji, a zatim i snimak nedavne emisije sa RTS-a u kojoj je Kadija gostovao i kao i uvek nadahnuto govorio.
Knjiga na koju sam veoma ponosan, Više
od istine: Kadijević o Kadijeviću (Orfelin, Novi Sad, 2017) dobila je još jedan kvalitetan, promišljen i dobro sročen prikaz. Njegov autor je Janko Takač a objavljen je 17.12.2017. na
portalu Pančevo
City.
Šta u svojevrsnoj (auto)biografiji filmski reditelj
Đorđe Kadijević kaže o nekim od svojih filmova
koje je snimio u južnom Banatu
Janko Takač
OBJAVLJENO 17.12.2017.
Đorđe Kadijević (1933, Šibenik) je u srpskoj javnosti
poznat kao filmski autor kojeg se setimo prevashodono kada se pomenu
filmovi Leptirica i Sveto mesto. Iako je režiser koji se na
jugoslovenskoj sceni pojavio još šezdesetih – filmovima koji su bili deo tzv.
crnog talasa – i iako je njegov rad bio najšire dostupan kroz TV seriju Vuk Karadžić RTB-a, do danas ga
mlađa i srednja generacija ipak najviše poznaje po njegovim – za naše prilike
pionirskim – horor ostvarenjima. Već dugo se oko Đorđa Kadijevića gradi status
kultnog autora horror filmova, ali ima tome evo već desetak godina od kako se i
filmski kritičari mlađe generacije ozbiljnije posvećuju ovom autoru. Počelo je
to studijom U brdima horori: srpski
film strave (Niški kulturni centar, 2007) i zbornikom Novi kadrovi: skrajnute vrednosti srpskog filma (Clio,
2008) da bi se kultni status Đorđa Kadijevića definitivno potvrdio ovogodišnjim
monumentalnim delom, (auto)biografijom Više
od istine: Kadijević o Kadijeviću (Orfelin, 2017). Za sve tri
ove knjige, zaslužan je niški pisac, filmski i književni kritičar, prevodilac i
esejista Dejan Ognjanović.
U najlepšoj tradiciji autobiografija sastavljanih u
vidu serije intervjua – podsetimo se na primer knjiga Linč o Linču i Kješlovski o Kješlovskom koje je na
srpskom izdalo izdavaštvo Hinaki – Ognjanović je u periodu od nekoliko godina
obavio veći broj razgovora sa Kadijevićem i svi ti razgovori su objedinjeni su
– zajedno sa velikim brojem ekskuluzivnih fotografija iz lične arhive režisera
– u ovu impozantnu knjigu od skoro 500 stranica.
Praznik – Pohod – Kraj
rata
Kadijevićeva filmska karijera je, dakle, počela je još
sa filmovima tzv. crnog talasa i radi se o zaista – za to vreme – subverzivnim
ostvarenjima. Prvo od takvih je film Praznik (1967)
u kojem se Kadijević sasvim hrabro posvetio prikazivanju jedne ratne priče u
kojoj su svi glavni akteri iz kvislinškog tabora – četnici i nedićevci. Dakle u
doba realnog/samoupravnog socijalizma i ekspanzije partizanskog filma,
Kadijević je snimio ratni film u kojem se partizani uopšte ne pojavljuju. Ovde
je zanimljivo pomenuti epizodu sa cenzurom, koja u to vreme nije bila tako
isključiva, a pokazalo se ni previše relevantna. Na cenzorskoj komisiji je
za Praznik procenjeno
da se radi o filmu koji bi trebalo zabraniti, ali pošto je cenzor ovo
ostvarenje video i kao najbolje debitantsko ostvarenje dotad viđeno u
socijalističkoj Jugoslaviji, Praznik je
išao u redovnu distribuciju tokom koje je prošao više-manje nezapaženo.
S jedne
strane cenzura nije bila isključiva, a sa druge strane sama subverzivnost
(inače prilično teškog i teskobnog) filma nije bila dovoljna da privuče veći
broj ljudi u bioskope. Posle svog debitantskog, hvaljenog, ali slabo
zapaženog Praznika,
Kadijević je snimio Pohod (1968),
o još jednoj subverzivnoj ratnoj priči. Ovaj put pratimo Čilu, radnika na
imanju koji pred završetak rata luta ratom zahvaćenom Srbijom, krijući se od
Nemaca, četnika i partizana. Čila nije sam, tokom svog lutanja od nemila do
nedraga, glavni protagonista je privržen jednom teletu koje celo vreme vodi sa
sobom. Tako je sve do konačnog oslobođenja kada dolazi do prinudnog otkupa i
tada mu narodna vojska oduzima tele. Želimir Žilnik je Pohod nazvao najcrnjom tačkom crnog
talasa. Treći film iz te nikad završene Kadijevićeve trilogije trebalo je da se
zove Kraj rata, ali to
delo nikad nije snimljeno jer se u to vreme na Kadijevićeve „drske
interpretacije ratne i okupacijske stvarnosti” već gledalo kao na filmove crnog
talasa, dakle kao na previše subverzivna dela. Kadijević inače odriče svoju
pripadnost toj grupaciji jugoslovenskih autora (Dušan Makavejev, Žika Pavlović,
Saša Petrović…) iako je po Lordanu Zafranoviću Kadijević bio i radikalniji od
navedenih autora.
Žarki
Za čitaoce sajta Pančevo Si Ti posebno zanimljiva će biti epizoda o
trećem Kadijevićevom filmu – filmu Žarki.
U ovoj ratnoj drami u produkciji Kino-kluba Pančevo glavni protagonista Žarki
pada u ruke folksdojčerima. Oni ga u lancima vode od sela do sela i javno muče
da bi iz njega izvukli imena ljudi iz pokreta. Žarki (tumači ga Jovan
Janićijević Burduš) odbija saradnju i biva živ sahranjen. Nažalost radi se o
filmu kojeg se Kadijević odriče (Ja
taj film ne smatram svojim. Kao da ga nisam ni snimio.) zato što
kao režiser imao doista nepremostivih problema tokom produkcije ovog dela (Film je bio producentski onemogućen. Ja sam taj film
počeo da snimam, i dospeo u producentsku mat-situaciju, …, ali ove okolnosti su
bile naročito nesrećne jer su bile vezane za pokrajinsku kinematografiju. … A
Vojvodina je tada imala svoj poseban fond za kinematografiju i za njih je bila
velika uzurpacija da sada nekakav beogradski filmski ansambl i ekipa dođu da se
mešaju u njihov ambijent i snimaju beogradski film na vojvođanske teme).
Produkcija Žarkog je
dakle bila u rukama entuzijasta iz Kino kluba Pančevo, ali se prema Kadijeviću
radilo o mladim, neiskusnim i neprofesionalnim zaljubljenicima u film, ljudima
koji su bili puni dobre volje, ali koji su nažalost bili potpuni diletanti bez
ikakve filmske škole. Na sve to, na pančevačkog producenta se navuklo
neprijateljstvo vojvođanskih tj. novosadskih reditelja (Kadijević izdvaja
Želimira Žilnika i Karolja Vičeka) koji su Pančevcima stavljali klipove u
točkove sa namerom da film propadne. Na kraju je Žarki – koji je zamišljen kao
martirološki i antiherojski film – postao delo bez pravog efekta i bez prave
snage, nimalo sličan ostalim filmovima iz Kadijevićevog opusa. Zato Kadijević
nije tražio, ni dobio honorar za ovaj film. Kao što to u životu već biva, Žarki se tada prikazivao u
bioskopima širom Vojvodine i to sa izuzetnim uspehom. Bio je to Kadijevićev
film sa najvećim brojem gledalaca.
Sveto mesto
Zanimljiva je i epizoda sa snimanja filma Sveto mesto gde Kadijević govori o
snimanju veoma lepih i upečatljivih scena u ambijentu napuštene crkve. Ove
scene su snimane na pravoj lokaciji – u stvarnoj napuštenoj crkvi u
južnobanatskom selu Dolovo. Lutajući
po Deliblatskoj peščari, ja sam u selu Dolovu naišao na jednu čistinu pored
groblja na kojoj je stajala napuštena grobljanska crkva koju je podigao,
neposredno pred izbijanje Drugog svetskog rata, jedan bogataš, vlasnik velikih
površina zemlje. … Bila je jako zapuštena i oštećena, … ali još uvek je bila
kompletna … U međuvremenu je ta porodica nestala, izumrli su svi i za to mesto
nije trebalo tražiti dozvolu ni od koga ili bilo šta plaćati.Nezaboravne
i predivno snimljene scene bdenja studenta teologije Tome (tumači ga Dragan
Jovanović) nad telom Katarine (prelepa Branka Pujić) koja svake noći u crkvi
ustaje iz sanduka i pokušava da priđe prestrašenom mladiću su do danas ostale
urezane u pamćenje svakog poštovaoca domaće kinematografije. A eto, snimane su
negde tu, pored nas…
Ostala dela
U nastavku knjige možete čitati o Kadijevićevim ostvarenjima Pukovnikovica (1973), Darovi moje rođake Marije (1969), Čudo (1971), Zakletva (1974), Beogradska deca (1976), Aranđelov udes (1976), Marija (1976), Čovek koji je pojeo vuka (1981), Napadač (1993), kao i o TV
serijama Nikola Pašić: poslednja
audijencija (2008) i dokumentarcu Tito i umetnost (2014).
Naravno, najveći delovi knjige posvećeni su danas već
kultnim delima Leptirica (1973), Štićenik(1973), Devičanska svirka (1973), Sveto mesto (1990), kao i
filmu Karađorđeva smrt (1983)
i seriji Vuk Karadžić (1987).
Posebno zanimljiv segment je poglavlje posvećeno nerealizovanim scenarijima.
Ovde Kadijević govori o desetak scenarija za filmove i TV serije koji nikad
nisu snimljeni, kao i o razlozima koji stoje iza izostanka njihove realizacije.
Mnogi režiseri sa područja bivše Jugoslavije zaslužuju
jednu ovakvu impozantnu i sveobuhvatnu biografiju a Dejan Ognjanović i
novosadski „Orfelin” su izdanjem o Kadijeviću nesumnjivo postavili jedan visoki
novi standard u sastavljanju ove vrste knjiga na ex-YU prostoru.
* * *
U emisiji Da Možda Ne emitovanoj na RTS-u 28.12.2017. govorilo se o odnosu
istorije i televizijskih serija - od Nemanjića do modernih vremena, te o
razlici između mitova, umetničkih fikcija i istorijskih činjenica.
Evo
kako glasi RTS najava:
„Uzbuđenje zbog najave emitovanja televizijske
serije o dinastiji Nemanjića, kao i uspeh serije Senke nad Balkanom podsetili
su nas na to koliko imamo naklonosti prema umetničkim vizijama istorijskih
epoha? Pamtimo velike serije i filmove kao što su Vuk Karadžić ili Boj
na Kosovu... Koliko su televizijske serije pomogle da upoznamo našu
istoriju i kako su uticale na našu stvarnost? Koliko smo progresivni a koliko
konzervativni u pogledu na prošlost iz perspektive vremena u kome živimo? U
kojoj meri je naša percepcija istorije ideološki obojena i da li smo uspeli da
izbegnemo zamke mitologizacije? Da li više pamtimo srpske velikane kroz
glumačke uloge ili muzeje i istorijske knjige?“
U
emisiji su govorili:
Zdravko Šotra, reditelj,
Deksa Pantalejski, "scenarista",
Đorđe Kadijević, reditelj, scenarista i istoričar umetnosti,
Prof.
dr Smilja Marjanović-Dušanić,
istoričarka i konsultantkinja u seriji Nemanjići.
Autor
i urednik: Olivera Kovačević.
Emisiju
u celosti možete pogledati na RTS-ovom Jutjub kanalu.
https://youtu.be/sOY4f56Rs6s