GRADAC br. 169-170: na dvoru Rudolfa II

Najnoviji broj časopisa GRADAC iz Čačka, kao i obično, donosi fascinantne, podsticajne, inspirativne, neviđene stvari i teme koje ostali domaći časopisi iz 'kulture i umetnosti' po pravilu zaobilaze, ili se njima ne bave studiozno. Ovog puta, tema je mini-Renesansa na dvoru Rudolfa II i njen uticaj na umetnost, nauku i ezoteriju od tog doba do danas.

U subotu, 03.10.2009. u Kulturnom dodatku POLITIKE izašao je moj prikaz tog broja, kao i još nekih izdanja na bliske teme (alhemija).

Exkluzivno na ovom blogu možete naći potpunu, integralnu, neskraćenu verziju tog texta.

U POTRAZI ZA KAMENOM MUDROSTI

Dejan Ognjanović

Alhemija se neretko i danas smatra delom prošlosti i neprosvećenosti, proizvodom nedovoljnog znanja iz vremena u kome je spoznaja prirode još uvek bila opterećena misticizmom i ezoterijskim disciplinama za koje nema mesta u današnjoj nauci. U najboljem slučaju, nevoljno joj se priznaje status prethodnice današnje hemije, ali čak i tada ona se otpisuje kao nešto prevaziđeno.

To bi možda i bilo tako, da je cilj alhemije zaista bio samo na veštački način proizvesti zlato. Međutim, radi se o "Svetoj umetnosti" (veštini) čiji koreni, preko Arapa, vode sve do starog Egipta, a metalurgijski procesi bili su simboli Veledela spiritualne prirode. To je dobro shvatio Karl Gustav Jung kada je, pred kraj svog života, alhemiji posvetio dve svoje značajne knjige, Psihologija i alhemija i Mysterium Coniunctionis. Jung je u fazama alhemičarskog procesa prepoznao faze procesa individuacije, odnosno epizode psihičkog iskustva i rasta.

Novi broj časopisa Gradac nastavlja svoju misiju otkrivanja skrajnutih, manje poznatih tema i kulturnih junaka i skreće pažnju na jedan kratak, ali fascinantan period istorije. Radi se o svojevrsnoj mini-Renesansi na dvoru kralja Rudolfa II od Habzburga, koja je od Praga načinila vekovni simbol mistike i alhemije i podarila mu auru koju i danas poseduje. Vreme njegove vladavine, na prelomu 16. i 17. veka, ovako se opisuje u eseju "Čarobni Prag": "Trabunjanja alhemičara, natalni horoskopi, eliksiri života i filozofski kamen, Tiho Brahe i Kepler, Zlatna staza, životinjske i biljne fiziognomije Arčimbolda, rabi Lev i njegov homunkulus Golem, zastrašujući, nakazni Geto, staro jevrejsko groblje i careva Kunstkammer – to su slike, delovi tog začaranog kaleidoskopa koji nazivamo Rudolfovim Pragom."

Radi se o prelomnom trenutku u istoriji ljudskog duha, vremenu u kome nauka i ono što bi se danas nazvalo "para-naukom" nisu bili razlučeni, već su i najveći naučnici tog doba, poput astronoma Johana Keplera, Tiho Brahea i Đordana Bruna bili posvećeni hermetičkoj filozofiji, alhemiji, "prirodnoj magiji" i sl. Sva trojica pomenutih bila su, u nekom trenutku svojih života, štićenici kralja Rudolfa II, čiji je otvoreni, radoznali um oko sebe okupljao neke od najumnijih glava svog vremena, bez obzira na njihovo poreklo ili religijsku pripadnost (što je uključivalo i druženje sa rabijem Levom u vreme kada se na Jevreje gledalo sa mnogo zazora). To je vreme u kome engleski mag Džon Di razvija složene numerološke sisteme i šifre za komunikaciju sa "anđelima" (preko medijuma), a ove aktivnosti, kao i Dijeva poseta dvoru kralja Rudolfa, predmet su romana Gustava Majrinka, Anđeo sa zapadnog prozora. Majrink je, inače, na početku 20. veka, postao najistaknutiji pisac mističnog Praga i zaostavštine kralja Rudolfa II kroz niz okultnih romana, od kojih je najčuveniji i najbolji Golem.

Ovaj broj Gradca pruža detaljno iscrtan istorijski kontekst, kroz eseje koji govore o vladavina Habzburga i verskim sukobima u carstvu između 1555. i 1648., o dvoru Rudolfa II i humanističkoj kulturi, o štampanju knjiga i drugim oblicima izdavaštva u Pragu, o španskim i italijanskim uticajima na arhitektonske stilove za vreme vladavine ovog kralja... Iz njih se lik Rudolfa II pomalja kao mecena filozofa, naučnika, magova i umetnika, a posebno slikara. Ovaj melanholični vladar oko sebe je okupio brojne slikare i vajare koje je obasipao darovima, posedima i drugim počastima, a među njima bili su Arčimboldo Veličanstveni (esej Andrea Pjera de Mandijarga o njemu nalazi se u ovom broju časopisa), Bartolomej Spranger, Adrijen de Vris, Johan Hofman, Peter Stevens, Hans fon Ahen i drugi. Omiljeni slikari bili su mu Direr i Peter Brojgel, i nije žalio zlatnika da do njihovih slika dođe, neprestano bogateći svoju zbirku umetnina.

Tu su i eseji o astronomskom prevratu u 16. veku, omogućenom upravo radovima naučnika kojima je Rudolf II pružao uslove za nesmetani rad, a pre svega Tihu Braheu, kao i zanimljiv rad o magiji, nauci i religiji koji naglasak stavlja na aktivnosti engleskog maga, Džona Dija. Kao i uvek, i ovaj broj Gradca obogaćen je iscrpnom relevantnom bibliografijom i ilustracijama koji daju podstrek da se zainteresovani za ovde naznačenu duhovnu odiseju otisnu još dalje.

Kao savršena dopuna i dodatna razrada ove tematike može poslužiti gotovo istovremena pojava u srpskom prevodu kultne knjige poslednjeg velikog alhemičara, Fulkanelija, autora čija je Misterija katedrala već objavljena kod nas (Gradac, 1999; Rad, 2007). Njegova opsežna studija u dva toma, Alhemijska boravišta i hermetička simbolika u Svetoj umetnosti i ezoteriji Veledela (Službeni Glasnik, 2009) predstavlja pravo blago za sve one koji u alhemiji vide aktivan put dosezanja određenih znanja o prirodi i o sebi samome. Analizirajući skrivene simbole u arhitekturi srednjevekovnih građevina, Fulkaneli otkriva tragove skrivene tradicije kojom se napajala i oficijelna nauka i umetnost i tako umnogome razbija predrasude o "mračnom" srednjem veku.

Zainteresovanom čitaocu može se još skrenuti pažnja i na zanimljiv roman Rašani Radmila Anđelkovića (Everest Media, 2009) u kome se tragovi alhemičarskih i drugih ezoterijskih tradicija nalaze na našim, srpskim prostorima, u istorijskom trenutku još daljem od onog kralja Rudolfa II. To je prikaz sudara materijalističkog i spiritualnog poimanja alhemije, a posebnu draž pruža nesvakidašnji ambijent južnih srpskih zemalja u vekovima pre formiranja srpske države.

Iz gore pobrojanog može se zaključiti da je alhemijska tematika itekako aktuelna i ima šta da kaže čitaocu neopterećenom predrasudama.

PS: Obe gorepomenute knjige vrlo uskoro dobiće svoje zasebne prikaze iz mog pera, tj. tastature...