NLO I FILM

-->

Odnosno, 5 NLO filmova odvratnijih od PLANA 9 Eda Vuda

Četrdesetih godina prošlog vijeka, dva francuska antropologa bili su, navodno, među prvim bijelcima što su zakoračili kod Dogona, afričkog plemena u državi Mali koje se ponosilo svojim egipatskim porijeklom. Evo šta su dva Francuza još saznali: da Dogoni u stvari vjeruju da potiču sa planete iz sazviježđa Sirijusa, Sirijusa B, veoma teške iako odveć malene planete no svakako nevidljive za ljudsko oko; da Sirijus B orbitira oko Sirijusa A svakih pedeset godina; i da rotira oko sopstvene ose. Sa druge strane, svi ovi podaci bili su nepobitno tačni (čak i potkrijepljeni vjekovima starim artefaktima ilustrujući čitavu dogonsku legendu…) i jedva da bi iole kome bili značajni da isti ovi fakti tek nisu bili otkriveni od strane evropskih astronoma. Stoga se postavilo pitanje, Otkud tome priprostom afričkom plemenu najsvježiji astronomski podaci?

Dogoni su, dalje, posjedovali precizno znanje i o našem sunčevom sistemu, što su opslužili pričom da su im ga prenijeli Nomosi, reptilijanska bića koja su na Zemlju došla uz pomoć vatrenih brodova sa još jedne planete iz sazvježđa Sirijusa, Sirijusa C, a što takođe orbitira oko Sirijusa A. Spomenuti Nomosi, objasnili su Dogoni, većinom žive u moru i podsjećaju na ribe, i zahvaljujući njima, počev od legendi prastarih Feničana, čitav Mediteran, činjenica je, obiluje opisima mitskih krljušastih bogova koji prebivaju u moru. Itd, itd.

Za razliku od ove dogonske NLO misterije, brojne druge veoma je lako otpisati kao fabrikaciju, mada mnoge entuzijaste neće odvratiti od kopanja po sličnim dubioznim temama, pa čak ni od toga da neki naredni Karl Jung i Karl Sagan, i pored toga što su bili skeptici, napišu donekle i favorizovane eseje, romane, ili knjige, o toj vrsti folklora. Izvjesno istraživanje staro nekoliko godina pokazalo je da je, naime, NLO histerija najpretraživanija fama na Internetu nakon seksa. I ma koliko je ovakva jedna tema vrijedna da bude vječno interesantna, prevashodno iz perspektive čovjekove nestalne imaginacije a naročito kvazi-intelektualnog marketinga, činjenica je da smo predodređeni da o njoj najvećma slušamo urnebesne priče, u stvari ponajviše samo jednu repetitivnu banalnu nit oko koje će se nizati rojevi drugih šablona, svaki šizoidniji od prethodnog (većini hrišćana, a i agnostika, sigurno je lakše progutati golemu kontradiktornu fikciju da je zaista postojao takozvani Isus Hrist koji je dizao ljude iz mrtvih i liječio leprozne po Palestini, nego makar i najpovršniju svrsishodnost heterodoksije o mogućem vanzemaljskom porijeklu jednog neznanog afričkog plemena).

Diskutabilno je da je ikona vanzemaljskog ili, jednostavno, vanzemaljca fundamentalni epitom nepoznatoga, nešto što se nameće dobro znanom svijetu i evocira široki spektar ljudskih reakcija, ponajviše možda senzacije strahopoštovanja, mračne fascinacije i straha.

I zbilja, tendencija jednog dijela kulturološkog upliva vanzemaljskog, naročito od one najgrozomornije invadirajuće sorte, u fikciji i na filmu pedesetih godina prošloga vijeka, kada se inače pojavila većina najupečatljivijih naslova, sadržana je u zamisli invazije vanzemaljaca kao alegorije na ono što je u tim danima “mekkartijevske ere” bila primarna popularna i politička briga, naročito, svakako, u Sjedinjenim Državama: mogućnost invazije od strane komunističkih hordi sa dalekih prostora, u namjeri da se u potpunosti uništi nečiji smisao i životni ideal. Stoga, ili na svjesnom ili podsvjesnom nivou, mnogi poklonici filma toliko su pretjerano bili upleteni u ovakvu vrstu umjetničke paranoje, da su najveće uspjehe sličnih filmskih (ili književnih) tema bukvalno iznenada doveli u pitanje.

Pored takvih ikona kao što su vampiri i vukodlaci, čije se porijeklo prilično neometano može pratiti vjekovima unazad, vanzemaljski motiv kao popularne fiksacije jeste u osnovi koncept iz relativno recentne produkcije, bez obzira na to što fakti o takozvanim letećim tanjirima datiraju, u najmanju ruku, još iz doba od prije nekoliko stotina godina (i Kristofer Kolumbo, ploveći na Santa Mariji, vidio je nešto što se može okarakterisati kao NLO, 11. oktobra 1492. godine, što je odmah i upisao u brodski dnevnik koji se trenutno čuva na njujorškom Fordam Univerzitetu). Neki izučavaoci ovoga fenomena ukazuju i na biblijske reference o NLO-ima (prvi primjer za to je uvijek bila i ostala “Knjiga proroka Jezekilja”…), dok je psihoanalista Karl Jung, u studiji namijenjenoj upravo NLO-ima iz 1958, iz svega toga izvukao zamamno jeftinu konstataciju da “tanjiri” u stvari imaju arhetipsko prisuststvo u ljudskoj psihi, i to striktno iz religioznih pobuda.

U filmu Mozak sa planete Arouz (The Brain From Planet Arous, 1957), um istaknutog nuklearnog fizičara naseli levitirajući vanzemaljski mozak pod imenom Gor, koji sada gospodari njegovim tijelom i želi da bude odveden na mjesta do kojih on sâm nikada ne može doći, ne bi li, na koncu, osvojio Zemlju. Kada Gor poželi da vodi dijalog sa fizičarem, onda on izađe iz njega posredstvom najjeftinijeg specijalnog efekta u istoriji – izgleda kao elipsoidna golf-loptica sa svijetlećim očima – i govori mu šta sve želi od njega (u prvoj konverzaciji čak mu natukne da mu je žena baš privlačna), međutim, dok je Gor u njemu, fizičar se ljubi sa svojom ženom kao nijedanput do sada.

Loša strana Gora je kada malo više pretjera u ljubljenju i postane grub, što nimalo ne odgovara njegovoj vjerenici, tako da ona odmah uoči da se nešto sumnjivo dešava sa njenim momkom. U međuvremenu, dobri, policijski mozak, Val, naseljava tijelo fizičarevog psa, Džordža, i pokušava da udari na Gorovu slabu tačku – “Orlandovu napuklinu” – ne bi li napaljenog kriminalnog mozga načinio nefunkcionalnim. Do tada, kada se god Gor uzbudi u namjeri da što ekstenzivnije ispipa svoju ženu, tu je George –

koji opasno zalaje i omete ga u koncentraciji.

Svakako, ono što u vezi NLO fenomena 1950-ih u Americi pružaju ovakvi filmovi jeste samo niskogruda prenaglašena seksualnost ne bi li se privukla iole veća publika, i svaki zamislivi način da se budalasta priča učini još budalastijom tako što se tretira kao nova Invazija tjelokradica (Invasion of the Body Snatchers, 1956) ili Stvar… sa onoga svijeta (The Thing… From Another World, 1951), još uvijek i te kako popularni B-filmovi.

I današnja slična psihologija konstantne reciklaže nastavlja se i održava u tvorbi novih pretencioznih filmova gdje granice između A i B produkcije nikada nisu bile neprepoznatljivije; recimo, porijeklo pretposljednje katastrofe Edija Marfija, Upoznaj Dejva (Meet Dave, 2008), bez problema se može locirati u filmovima Posjeta maloj planeti (Visit to a Small Planet, 1960) i Lutkar (Dollman, 1991). Tek ne vrijedi spominjati propale omaže/rimejke Dan kada se Zemlja zaustavila (2008) i Invaziju (Invasion, 2007). Naročito je Invazija svojevrsna parafraza Finijevog romana The Body Snatchers (1955) što je već izrodio tri veoma dobre filmske verzije od kojih je Kaufmanova (1978) bezmalo nezaboravna a koji je i sâm opasna parafraza Hajnlajnovog daleko boljeg romana, anti-komunističkog, The Puppet Masters (1951).

S tim na umu, zbog jedne benigne knjige Harija i Majkla Medveda, The Golden Turkey Awards, gdje su Eda Vuda proglasili za najgoreg reditelja svih vremena, filmska kultura neočekivano je dobila svojeg najomraženijeg favorita u vidu njegovog sada već kultnog NLO treš filma, Plan 9 iz svemira (Plan 9 from Outer Space, 1956). Film pokušava da govori o zlim vanzemaljcima i njihovoj akciji oživljavanja mrtvih ljudi ne bi li sakupili što više zombi-vojske za eventualnu invaziju na Zemlju. Iako se za Vudov projekat mora reći da generalno jeste loš, neumjesno napisane priče i nadasve jalovih specijalnih efekata (radkapne od Kadilaka korišćene su kao NLOi u brišućem letu), film je iznad svega pokazao vraški entuzijazam čovjeka koji je skoro bez imalo budžeta mislio da je u stanju da snimi iole razuman naučno-fantastični/horor film sa timom (izuzimajući Vudovog idola, premda ne-baš-superiornog Belu Lugosija) savršeno nekompetentnih glumaca. Kada je Bela Lugosi umro u toku snimanja, njegovu ulogu preuzeo je masažer Vudovog supruge. S druge strane, Vudov film Monstrumova nevjesta (Bride of the Monster, 1955) rediteljski je sasvim koherentan i jedino pati zbog abisimalno loše glume.

Čak i kod onih NLO filmova (bilo horor ili SF žanra) što u mentalnoj klasifikaciji obično držimo oko i nešto malo iznad prosjeka, recimo, Dan nezavisnosti (Independence Day, 1996), osim trivijalnog scenarija, većinom sadrži i prilično jalove specijalne efekte, naročito u scenama vazdušnih borbi gdje izgledaju kao da su na film prebacivani direktno sa Komodora 64, dakle ni za ovlaš energičnijih od efekata, u takođe Foksovoj, na mahove prilično traljavoj TV-seriji "Dosije X". Ipak, jedini grijeh multi-gledljivog i podnošljivog Dana nezavisnosti svakako je bio taj što u svojoj politički-korektnoj liberalnoj megalomaniji nije napravio ni malo mjesta za nadasve moćniji spektakl, sofisticiranu satiru Mars napada! (Mars Attacks!, 1996) Tima Bartona, sa suludom premisom o invaziji na Zemlju nesvakidašnje iskvarenih Marsovaca uz koju bi se bezgranično moglo parodirati na sve one američke anti-komunističke NLO filmove o kojima se ovdje diskutuje.

S vremena na vrijeme, kod NLO filma, gdje se standardno očekuje nepodnošljivo blesava fabula, znači pretežno izgovor za hrpu nasilja i većinom uvrijedljive dinamike, u nekim slučajevima, zahvaljujući dobrom scenariju, može donijeti i remek-djela visceralnosti i otuđenosti, poput Karpenterovog filma Stvar (The Thing, 1982), uz Kronenbergovu Muvu (The Fly, 1986) sigurno najupečatljivijeg horora ikada snimljenog, načinjenog na taj način da nakon toliko decenija i dalje u gledaocu budi nešto mnogo neprijatnije od tek pojednostavljene nelagode, a što se katkada lako može izmjeriti i na kućnom seizmografu.

Ono što je u Kubrikovom i Klarkovom tzv. arhetipskom mitu (po riječima reditelja), Odiseji u svemiru 2001 (1968), tek kontekstualno naznačeno, a to je da su daleko napredniji vanzemaljci (u filmu ih ne vidimo) direktno bili upleteni u stimulisanje evolucije ljudske rase, u drugim filmovima dovedeno je do apsurda što, opet, ne znači da je svaki projekat sa sličnom temom bio osuđen da izgleda kao Plan 9 iz svemira. Vrli primjer ovakve tvrdnje je niskobudžetni NLO film Larija Koena, Bog mi je naredio (God Told Me To, 1976). I ma koliko ova tvrdnja zvučala hiperbolično, on je svjetlosnim godinama daleko ne samo od čitavog njegovog opusa, već i od ostatka američke žanrovske kinematografije. I te kako ozbiljna priča ovoga filma tako kompleksno je upetljana u sve spomenute mitove, kako religiozne tako i ufološke prirode, da je umjesto zagarantovane abominacije iz svega proistekao besprijekoran fantastični triler čudesne jasnoće, neprijatan i rasterećujući u isti mah, sa možda najmoćnijim jeretičkim scenarijem u posljednjih trideset godina, garantovano u rangu sa anti-hrišćanskom satirom Monti Pajtonovaca, Žitije Brajanovo (The Life of Brian, 1980).

I pored toga što fabula Koenovog filma zvuči smiješnije i od Vudove za Plan 9 (a možda i od Džinovske kandže), najposlije se premisa iskristalisala u zamaman autorski podvig. Odnosno, Koen je fascinantan pisac iz razloga što kod je njega na mahove nemoguće utvrditi, ili se barem tako čini, pod kojim dramaturškim modelom djeluju njegovi najbolji scenariji, da li pod tzv. 'Hoksovskim' (gdje zaplet izraste iz likova), ili 'Premindžersim' (gdje likovi izrastu iz zapleta). Ili, bolje je ovako: Da li biste ikada gledali film sljedeće sadržine: njujorški policajac – odgajen kao siroče unutar katoličke crkve – istražuje talas nepovezanih ubistava u kome atentatori tvrde da im je to lično Bog – [obratićete pažnju na veliko 'B'] – naredio da ubiju; ono što očajni policajac u istrazi pronalazi jeste da iza svega stoji bukvalno isusovska figura rođena od zemaljske žene a koju su 1951. godine inseminirali vanzemaljci (iz NLO-a). I ne samo to. On istovremeno otkriva da i sâm posjeduje natprirodne sposobnosti i da je, u stvari, Isusova majka takođe i njegova prava biološka majka, što naposljetku dovodi do finalne konfrontacije između dva vanzemaljska brata.

Po riječima Larija Koena u komentaru najnovijeg Anchor Bay DVD izdanja ovoga filma iz 2004. za Bog mi je naredio kaže da je, iako najmanje poznat, zasigurno najtraženiji njegov film, barem kada su festivali fantastike u pitanju. Isto tako, ko bi rekao da je ipak ponajbolji film Pitera Džeksona u stvari NLO film gdje glavni junak, da bi se implementirao među vanzemaljce, mora piti iz vangle za povraćanje. Ime mu je Loš ukus (Bad Taste, 1987) i sa njime je Džekson započeo sada već istaknutu karijeru. Stoga uopšte nije anderstejtment reći da su sve ovo manje-više zaista impresivna ostvarenja.

Međutim, brojni drugi NLO projekti nisu imali tu sreću, a ni jednoga Koena da volšebno diriguje pričom, kao uostalog ni Džeksona da upravlja efektima. Mnogi ti filmovi imali su publiku što ste mogli prebrojati na prste dvije ruke, pretežno zato što su to prokletstvo nepriznavanja sopstvenog postojanja apsolutno sami sebi omogućili. Mnogi ti filmovi jednostavno su zaboravljeni, pa ih je skoro nemoguće naći, ne samo na Internetu, već i po raznim opskurnim SF i horor katalozima filmova. Najbolje od svega je i podatak da je svaki od njih poznat po još tri do pet alternativnih naslova. I, na kraju, mnogi od tih filmova dvaput gore izgledaju od Plana 9, ali ne samo zbog toga što oni u svojim redovima nemaju popularno lice kao što je nekada bio Bela Lugosi.

Plan 9, nakon svojeg čudesnog vaskrsavanja iz nevidljivosti, od tada je toliko predstavljan gledaocima širom svijeta, da čak i vjerovatno najgori crnogorski film svih vremena, Rođeni sjutra Draška Đurovića (ko-scenarista je potpisnik ovih redova), nije imao nikakvu šansu da mu parira na izvjesnom beogradskom festivalu treš-filma prije desetak pa i više godina, osvojivši tek drugo mjesto – naravno, odmah poslije naveliko lucidnijeg Plana 9.

Po svoj prilici, obzirom koliko je pompe generisao, Plan 9 neće ući u anale samo kao princip lošeg ukusa. Primjer za to je i recentna lista časopisa U.S. Magazine gdje je čitaocima bilo dozvoljeno da ostave glas i gdje je Vudov film osvojio drugo mjesto kao najbolji B-film ikada snimljen, odmah nakon Zle smrti 2 (Evil Dead 2, 1987) Sema Rejmija.

Ono što slijedi jedva da će i nalikovati na jednu od epizoda zanimljivog TV-serijala "Mystery Science Theater 3000", gdje vrijedi prikazati primarne odlike ovih pet projekata vezane za žanrovsku smušenost i dramaturšku nedosljednost. Ostale kakofonične pogrde na račun takvog jednog projekta sasvim se prepuštaju čitaocu. Dakle, moguće je da je nekim konsenzusom odlučeno da među lošim filmovima egzistiraju dvije kategorije: toliko loši da su dobri, i toliko loši da su nepodnošljivi. Naredni spisak opslužuje ove potonje.

Robot čudovište

(Robot Monster, 1953),

PHIL TUCKER

Predstavljen u formi sna desetogodišnjeg dječaka, film govori o šestoro preživjelih Zemljana nakon istrijebljenja ostatka čovječanstva laserskim zrakom. Razlog invazije je taj što je Zemlja bila na pragu svemirskog programa zbog čega su se vanzemaljci osjetili ugroženim. Šestoro preživjelih, na sreću, imuni su na laserski zrak zato jer jedan od njih u međuvremenu izmislio samo-imunizirajući antibiotički serum. Zbog toga je vanzemaljac po imenu Ro-Man prinuđen da dođe na Zemlju i fizički dokrajči tih šestoro ljudi, ne bi li utro put za dolazak 268,000 Marsovaca.

Glumac u Ro-Manovoj ljušturi na sebi ima kolosalni majmunski kostim u kome se jedva kreće, i ronilačku kacigu iz 19. vijeka na glavi, a kada želi da pregovara sa Zemljanima, Ro-Man to hoće da oposli samo sa zgodnom promiskuitetnom ženskom, a ne sa njenim daleko pametnijim ocem. Potom slijedi trka, arbitrarna šetnja u stvari, po nekom kanjonu i brdašcima (gdje Ro-Man, zbilja, samo šeta kravljim stazicama praveći se da traži Zemljane), uzbudljiva koliko i gledanje gomile djevojčica kako igraju partiju žmurke, no svakako snimljena da izgleda dvaput besprizornije i monotonije. Tu se negdje i završava čitava predstava, odnosno san desetogodišnjeg dječaka, čim neki laser (ili grom?) pogodi Ro-Mana u tijelo.

Sličnu perspektivu, priča unutar sna koja na kraju nema veze ni sa čim, imao je i autorski debakl Emilija Esteveza, Mudrost (Wisdom, 1988), čijoj je režiji tada asistirao niko drugi do Robert Vajz. U Robotu dakako da nije bilo Vajza ni u kakvoj ulozi (montažera, kao ni asistenta režije), obzirom da je čovjek već počeo da ostavlja prve svoje nezaboravne rediteljske pečate u kinematografiji, dvije godine ranije, u jednom od najzapaženijih NLO filmova, Dan kada se zemlja zaustavila (The Day The Earth Stood Still)

Robot čudovište je navodno snimljen za manje od nedjelju dana, dok je scenario napisan za trideset minuta. Ovaj spektakl traljavosti, kao uostalom i Rođeni sjutra, traje očigledno dovoljno dugo (62 min.) da bi se mogao klasifikovati kao (dugometražni) film. No, ma koliko loši, ovakvi filmovi još uvijek privlače pažnju mazohista. U jednom od najboljih Karpenterovih filmova, u lavkraftovskom spektaklu U čeljustima ludila (In the Mouth of Madness, 1994) u sceni gdje se Sem Nil budi u hotelskoj sobi, na TV-u se prikazuje Robot čudovište. Na DVD komentaru filma sâm Karpenter naziva Takerov film svojim guilty pleasure.

Drugi jednosatni film Fila Takera, Čudovišta sa Kejp Kanaverala (The Cape Canaveral Monsters, 1960) takođe pruža ruku još dalje i doseže opsežnije nivoe kulturološke beznačajnosti u žanru NLO filma.

Invazija ljudi iz tanjira

(Invasion of the Saucer Men, 1957),

EDWARD L. CAHN

Fabrikovati listu starijih NLO filmova odvratnijih od Plana 9, možda nekom treš-fanatiku zvuči kao bogomdani posao, međutim zamašan broj tzv. NLO filmova, odnosno onih koji bi trebalo da sadrže makar neke naznake postojanja tradicionalne NLO sekvence, zarad platežnih mogućnosti – uopšte ih nemaju. Uzmite u obzir filmove poput Frankenštajn protiv svemirskog čudovišta (Frankenstein Meets the Space Monster, 1965), Invazija zvjezdanih bića (The Invasion of the Star Creatures, 1963) i Mozak sa planete Arouz, što svojom nesposobnošću sigurno zaslužuju da se nađu na ovakvoj listi.

…Posebno vrijedi spomenuti i film Nevidljiva invazija (Invisible Invaders, 1959) Edvarda L. Kana, guilty pleasure Džordža Romera. Premisu da nevidljivi vanzemaljci u nevidljivim NLO-ima silaze na Zemlju i naseljavaju ljudska obličja sigurno je uštedjela gomilu novca prilikom tvorbe takozvanih specijalnih efekata. Svakako se radi o jednom od šampiona lošeg NLO filma – u stvari se radi o zombi-filmu – ali i prostih razloga ne dovoljno kvalifikovanog za ovu listu.

Još jedan Kanov film, Invazija ljudi iz tanjira, komedija za tinejdžere u produkciji proslavljenog producenta Semjuela Z. Arkofa, čovjeka koji je 70-ih snimio i Stvora sa dvije glave (The Thing With Two Heads, o crncu kome na tijelo prišiju glavu starijeg bijelca), ne samo što ima fantazmagoričnu NLO sekvencu (prizemljeni NLO čak i ispušta iritantni prigušeni zavijajući zvuk), već i niske, čavrljave, zelene vanzemaljce sa ogromnim glavama i buljavim očima, i rukama kao skinutim sa Čudovišta iz močvare kojima sigurno nije mjesto u tin-komediji.

Par tinejdžera udare vanzemaljca kolima pri povratku iz šumarka za zaljubljene i onda, kada im umirući vanzemaljac izduši gumu, pokušavaju pronaći put ka kući. Poenta filma je da vanzemaljci, zbog mrtvog sadruga, žele da se osvete tinejdžerima. I oni to rade tako što im namjeste ubistvo lokalnog pijanice, a učine da budu uhapšeni zbog pretjerane količine alkohola u krvi ubijenog čovjeka – pošto vanzemaljci imaju iglice na prstima iz kojih ljudima mogu ubrizgavati alkohol. Na kraju vanzemaljci ispare tako što se nađu na meti upaljenih automobilskih farova.

Invazija ne sadrži nijednu komičnu scenu ili peripetiju vrijednu pažnje, naprotiv, film kao ni da ne pokušava da bude komedija (kasnije se “tenzija” i pojača, kada bijesna krava ubije jednog vanzemaljca), niti teži tome da zavisi od bilo kakve parodije prema bilo čemu. I pored toga što je režija ništa manje neodgovorna kao kod opusa Fila Takera a naročito Larija Bjukenena, ovo je zasigurno najdosadniji i najbezličniji NLO projekat na spisku, skoro nemoguće za gledati.

Napad očnih kreatura

(Attack of the The Eye Creatures, 1965),

LARRY BUCHANAN

Kršteno ime ove asinhrone abominacije je The Eye Creatures, međutim kopija koju posjedujem, iznad naslova sadrži i naknadno dodato "attack of the", od strane ljudi koji nisu imali vremena da primijete da film u svojem naslovu (The Eye Creatures) već sadrži član “the”, tako da će ovaj projekat Larija Bjukenena, desetak godina stariji od Vudovog Plana 9 i tridesetak-četrdesetak mlađi od Rođeni sjutra odnosno Desanta na Prčevo, jednog dana možda biti poznat kao Attack of the The Eye Creatures. Tako otprilike i treba da počne priča o Lariju Bjukenenu (napisao je i autobiografiju), vjerovatno najgorem reditelju koga je svijet ikada imao sreće da upozna.

Pored toga što se radi o NLO filmu iz sredine 1960-ih, ovaj ima efekte što se mogu porediti sa onim najgorim, bezmalo nepostojećim, s početka 50-ih, nalik Ženama-mačkama sa Mjeseca (Cat Women of the Moon, 1953), Buktećim djevicama iz svemira (Fire Maidens of Outer Space, 1956) a posebno Napadom žena od 50 stopa (Attack of the 50-foot Women, 1958; rimejk 1993) i Kralj Dinosarusom (King Dinosaur, 1955). No, šalu na stranu, ponekad efekti zbilja umiju biti optički varijabilni, kada, na primjer, scena letenja nadasve djeluje vjerodostojnije sa Komandantom Kodijem u Republikinom TV-serijalu Radar-ljudi sa Mjeseca (Radar Men from the Moon, 1952), nego u prvom Donerovom Supermenu (1978).

Ovdje se u krupnom planu primjećuje nešto što liči pljosnatoj stonoj lampi koju neko pali i gasi. Ta svjetlost je toliko prodorna da ljudi po okolini krive glavu, žmirkaju i oči obligatorno zaklanjaju rukama. NLO izgleda kao modifikovani supeni tanjir sa svijetlećim sijaličnim grlom na vrhu i nešto bodljikave žice okolo.

Evo priče što je dobrim dijelom – ponajviše rediteljski, iz nekog razloga – pokradena iz Kanove Invazije: zaljubljeni par udara kolima u nešto na putu kroz šumu i onda pod prednjim branikom nalaze jedan od gorih gumenih i jalovo ofarbanih kostima tirkizno-plavog vanzemaljca protkanog čirevima i hernijama svukuda po tijelu, sa desetak-dvadeset očiju na stepenastoj glavi na kojoj se najvećma ističu ogromne konstantno-zjapeće čeljusti i nozdrve.

Prateći filozofiju Robota čudovišta, štićenik Fila Takera, Lari Bjukenen (sa Bartom I. Gordonom), odveć popularan po ovakvim mongoloidnostima (u tu svrhu obavezno pogledajte Zontar: The Thing From Venus, 1962), ostatak projekta predstavlja u vidu trke/šetnje po šumarku gdje je snimljeno osamdeset procenata filma. Ljudi bježe od sporih vanzemaljaca i ubijaju ih tako što u njih upere blic fotoapara. Pauzu između takozvane dinamike popunjavaju neslušljivim dijalozima kroz glumu negledljiviju i od one u novijim crnogorskim i srpskim, filmovima. Odvratnije, sasvim je moguće, i od samog Robota čudovišta. Ed Wood na stranu, ponekad mi dođe da kažem da bih prije odgledao film o Lari Bjukenenu.

Rat svjetova

(The War of the Worlds, 1953),

BYRON HASKIN

Generalno gledano, nema mnogo razlike između Pal/Haskinove i Spilbergove verzije osim u nedostatku člana "the" u naslovu Spilbergovog filma – svako se potrudio na najbolji mogući način realizovati možda najbolji SF roman ikada napisan. Onamo gdje je Spilberg Sveštenika iz Velsovog romana o kritici britanske imperije pretvorio u zagriženog republikanca, Pal/Haskin je izbrisao taj vječni međuljudski sukob da se ispravni američki živalj ne bi zbunio i pomislio da ih dobri bog slučajno nije načinio iole ideološki drugačijim; sveštenik u Haskinovom filmu, "Ujak Matthew", toliko je, naime, plemenit, pozitivan i pokoran da ni zbog čega gine za dobrobit čovječanstva, citirajući, dabome, "Psalme Davidove". Scena u opkoljenoj kući postoji i kod Haskina, naravski, samo što, čak ni na papiru, ne sadrži ni osminu dinamike ili svrsishodnosti kao kod Velsa – naime, glavni glumac se u njoj krije sa glavnom glumicom.

Ako se ovome kultnom SF-u, navodno jednom od najboljih SF filmova iz 50-ih, strgne tehnikolor i efektna muzička tema i par dobrih NLO kadrova – ostaće mu sve ono čime su raspolagali projekti Eda Vuda: šašava naracija, arhivski snimci, besmisleni vanzemaljac (jedva se pojavljuje na par sekundi), trivijalna gluma, nepostojeći scenario i gomila neuravnoteženih akcionih scena koje ni u montaži Pietra Skalije ili Stivena Kempera ne bi zadobile i ovlaš razumne simetrične obrise što bi ga barem za pedalj odvojile od Kanove Nevidljive invazije.

Nakon finalea filma lociraćemo i onu pompeznu, svakako obligatornu poštapalicu te ere kako je možda dobri američki bog vjerovatno porazio neuništive vanzemaljce poslavši virus u njihovom smjeru, jer, uopšte uzevši, u znanju i neznanju, svi treba da smo isti u Njegovim očima. Sličnu filozofiju pokušao je proširiti možda još kultniji SF, Zabranjena planeta (The Forbidden Planet, 1955), dotjerivanje Šekspirove Bure, tehnički veoma funkcionalan film no apsolutno nimalo impresivan zbog besprimjerne hrišćanske poante na koju eventualno pokušava da osloni čitavu svoju suštinu.

Na kraju moja malenkost svesrdno glasa za Spilberga. Prije nego što je adaptirao Velsa, 2005, snimio je još jedan dobar SF, Izvještaj manjine (Minority Report, 2003) koji, u slučaju ako u potpunosti izbrišemo PKD-ov literarni motiv, možemo uzeti i kao masterpis-triler. Jedino za čim žalim jeste Spilbergov redovni PG-13 rejting, koga se jedino lišava prilikom projekata za koje misli da su daleko bitniji, poput remek-djela Šindlerova lista, Spašavanje vojnika Rajana i Minhen.

Džinovska kandža

(The Giant Claw, 1957),

FRED F. SEARS

Kao i u Mozgu sa planete Arouz, i kod Sirsove Džinovske kandže sedamdeset pet procenata efekata ne stignemo da vidimo, ne samo zbog odložene reakcije užasa, već zbog toga što je rediteljima lakše bilo snimati reagovanje protagonista u tim trenucima. Predodređeni smo, dakle, da nas zabavlja mnoštvo scena gdje oni kleče na koljenima poluzatvorenih očiju i preživljavaju košmar jeze Drugoga što, navodno, stoji nedaleko od njih u čitavoj svojoj slavi. A onim efektima kojima donekle i ima repa, još više ima i konca.

U sceni kada avion treba prinudno da sleti na izvjesnu poljanu, ako se bolje zagledate možete i bez pauze na DVD-u vidjeti tanko uže što ga drži u drhtavom brišućem letu. U sličnim filmovima odigrane scene užasa najčešće se prepričavaju od strane potrešenih aktera drugim protagonistima, da se ne bi trošio budžet na efekte zbog čega, prirodno, dobar broj ovakvih filmova i dogura do 75. pa čak i 80. minuta trajanja, što je isti slučaj sa Haskinovom verzijom Rata svjetova. Recimo, Nevidljiva invazija traje jedva 65 minuta baš zbog arhivskih snimaka; da nije njih to bi jedva, čini se, bila jedna epizoda stare verzije serije "Outer Limits".

No, za razliku od Mozga, kod Sirsa se makar figurativno može reći da u filmu postoji NLO, iako to uopšte nije istina, bez obzira na činjenicu da taj NLO izgleda kao oblak duvanskog dima koga je neko upravo istisnuo iz usta. Prvih pet minuta filma idu kroz propovijed neznanog naratora; takođe je fakat da je u istih pet minuta najmanje dva iskorišćeno na arhivske snimke. Međutim, narator ne samo što nas uvodi u film, on čak ide dotle da nam, s vremena na vrijeme, prepričava događaje što se odvijaju pred našim očima.

Mora se priznati da se u Džinovskoj kandži događa štošta toga ali od čega, u početku, vidimo zaista malo. Ljudi prepričavaju i drhte u strahu zbog nečega što su ugledali dotle da i glavni junak nije siguran šta je to vidio, da li bojnu krstaricu ili kakvu leteću životinju, ili možda kakvu pticu nalik na bojnu krstaricu. Tu stvari već počinju da se kristališu, jer NLO u oblaku duvanskog dima koga vojska sretne na svojem letu avionom u 27. minuti filma počinje da krešti i shvatamo da gledamo u kljun lutke što treba da liči na miks između gargantuanskog lešinara i svemirske ćurke kojoj se, prilikom prolaska kroz atmosferu, dogodilo toliko toga grotesknog. Razularena i raščerupana ptica kljunom cijepa ogromni avion, a u jednoj sceni i voz.

Kao u Emerihovoj jedva kompetentnoj Godzili (1998) i u Cohenovom remek-djelu Q: The Winged Serpent (1982), i u Džinovskoj kandži ptica iz svemira takođe, naslućuje se, traži mjesto gdje bi mogla snijeti jaje. Istovremeno znamo da je ptica radioaktivna i da posjeduje štit od anti-materije kome, na žalost, ne mogu nauditi konvencionalna zemaljska oružja. A kako joj anti-materija pomaže i u naporu da se njen oblik nikada ne ocrta na radarima, moguće je da se ovaj projekat ipak može podvesti pod standardnu NLO kategorizaciju: umjesto letećeg tanjira imamo džinovsku hipersoničnu pticu u sastavu totalno nepoznatom našim najbriljantnijim naučnicima. I u trenutku kada vojska odluči da lansira nekoliko stotina nuklearnih bojevih glava u pticu (ali iznad mjesta gdje ne bi poginulo mnogo ljudi), protagonisti se odvaže da probaju da prvo razviju anti-materijsku spravu koja će im pomoći u njenom uništenju.

Vjerovatno rađen pod okriljem uspjeha remek-djela Gordona Daglasa Oni! (Them!, 1954), o džinovskim radioaktivnim mravima, pedesete su doba kada je obligatorna radioaktivnost na filmu širila haos i uzrokovala fantastičan, abnormalan rast ništa manje među florom koliko i među faunom. Uz mogućnost da se tada jedino nisu snimili filmovi o mutantnim filandendronima (recimo, Džek Arnold je 1957. snimio SF o umanjenim ljudima, po romanu Ričarda Metisona), otud se izdvojio i svojevrsni SF/horor podžanr o džinovskm bubama i ostalim nabubrenim životinjama.

Sirsova Džinovska kandža je posisala sva ta iskustva i hrabro pokušala kompletnu mitologiju združiti u jednu digresiju koja bezmalo nije imala ne samo budžeta, nego ni one najpovršnije kompetentnosti na bilo kakvom drugom nivou. Vjerovatno je Kandža zato i najzabavniji od filmova navedenih u ovom tekstu, kao obilježje jedne zaista blesave epohe, daleko otkačenije od svega što su Japanci, u istom periodu, počeli da prokreiraju nizom svojih sukiyaki monster-filmova o Godzili, a docnije o Dagoru i Gameri. Džinovska kandža, u najboljem slučaju, sigurno ima najsmješnije čudovište ikada slikano za celuloid.