Grossmann 2015 (1. deo): Ričard Stenli

  

            Dakle, kao što već znate, ove godine je napokon ostvaren pakleni plan koji kujem još od mog 2. ili 3. boravka na Grosmanu (znači, više od 5 godina unazad) – da tamo privedem svog omiljenog novijeg reditelja, Ričarda Stenlija, kao gosta. Zašto baš njega, pita se neko. To može da se pita samo onaj ko nije gledao (bar ne pažljivo) njegove kako igrane tako i dokumentarne filmove. Jer, onaj ko jeste, jasno mu je da u poslednjih četvrt veka ne postoji nijedan debitat u horor žanru koji je doneo više svežine, kvaliteta, subverzije, ludila, pameti i autentičnog mraka u ovaj žanr, i to dosledno, iznova i iznova, kroz najmanje dva remek-dela (sve ostalo što smo imali zanimljivo od debija ostalo je, za sada, na po jednom masterpisu, kao npr. Aža, di Velz, Ložije, Spasojević itsl).

Njegovi kvaliteti očiti su u onome što je napravio (a što nije mnogo: dva igrana dugometražna, nekoliko kratkih, i nekoliko dužih dokumentarnih) a još i više u onome što mu nije bilo dato da napravi. Genijalnost za horor ovog autora vidi se i u njegovim nesnimljenim scenarijima koji su prava pravcata antologija "Deco, OVAKO horor treba da se radi!" Neki od njih javno su dostupni na netu, na odličnom sajtu njemu posvećenom, OVDE. Tu ćete, pored scenarija za snimljene masterpisove – Hardware i Dust Devil – naći i uklete, u fijoci zarobljene Hardware 2: Ground Zero, zatim The Great God Pan - A treatment, i najzad – njegovu izvornu viziju toga kako je trebalo da izgleda The Island of Dr. Moreau (A screenplay by Richard Stanley and Michael Herr, revised by Walon Green) pre nego što su ga zajebali Val Kilmer i ostali prirodni elementi. Da, dobro ste primetili, DR MOROA mu je dopisivao i dorađivao lično genije koji je napisao DIVLJU HORDU i SORCERERA!

Stenlijev uticaj na mene davnašnji je i dubok. Sasvim slučajno (?) otkrio sam ga baš na svoj 18. rođendan, na pragu najbitnije godine u mom životu. Da, njegov debi (u piratskom izdanju, ali pristojan snimak – ne iz bioskopa, već sa videa) iznajmio sam iz video kluba 30.01.1991. godine. Smesta mi je bilo jasno da je ovde na delu opasan baja koji ima šta da pokaže i ume to da izvede na memorabilan, pompezan, živopisan način. Pored mnogih drugih stvari koje su mi tu imponovale (npr. obilata upotreba crvene boje; pustinja; žestoki splater; LSD delirijum i rastakanje; sajberpank; apokalipsa; pesimizam...) Stenli mi je prvi otkrio divotu zvanu MINISTRY – mitraljiranje iz "Stigmate" koje se čuje u podužoj sekvenci pravljenja robo-skulpture smesta mi se zabilo u dušu i navelo me da potražim ostale radove grupe koja će mi zadugo biti omiljena (uostalom, bila je to godina u kojoj sam paralelno otkrivao i Bila Barouza i ekstazirao uz "Just One Fix"...).

A kada sam, negde krajem 1993. takođe kod video pirata naleteo na DUST DEVILA, ljubav je bilo kompletna: sumnje nije bilo, ovaj čovek nije one-hit wonder nego autentični genije. To se videlo čak i u skrnavoj verziji od samo 87 minuta koja je tada bila dostupna (naravno, daleko je jasnije u Final Cutu, koji traje oko 108 min). Tog dana zacementirao sam nameru da nadalje pobožno pratim sve što taj čovek krene da radi. Avaj, nisam ni bio svestan, tada, da je to – to. Posle fijaska zvanog DR MORO, s kojeg su ga izbacili posle 3 dana pokušaja snimanja, on više nije snimio nijedan dugometražni igrani film. Osećao sam gotovo fizički bol čitajući u tadašnjoj FANGORIJI detaljan intervju s njim, u 2 dela, o tome šta se tačno desilo i zašto, i bio ozbiljno deprimiran. Taj fijasko u srce me je ubo (i doživotno zacementirao moju mržnju prema Valu Kilmeru, ex-zvezdici koji je tada bila notorni drkadžija u svakoj filmskoj ekipi a danas je samo poluzaboravljeni debeli gmaz).

Ubistvo Stenlijeve karijere, sredinom 1990-ih, najveća je kataklizma koja je u poslednjim decenijama zadesila horor žanr uopšte, to vam najozbiljnije tvrdim. Jer, to je mnogo više od ubistva karijere jednog čoveka; to je ubistvo svih onih kvaliteta koji su mogli i morali da se snažno ubrizgaju u žanr koji je u to vreme postajao kilav i mlitav i koji je, bez Stenlija, krenuo jalovim, bezmudim, bezubim kursem slešera (na tragu SCREAMa), FFF-a (na tragu BLAIR WITCHa), beslovesnih rimejkova (na tragu DAWN OF THE DEAD i TCM) i površnog videospotovskog omažiranja exploatacije 1970-ih, samo – bez zuba... Horor 21. veka bi sasvim drugačije izgledao da je 1996. Stenliju bilo dopušteno da dovrši svoj thinking man's splatter monster movie sa Brandom i Fairuzom Balk i Barabarom Stil; u to nemam nikakve sumnje.

...Long story short, pratio sam sve ovo vreme njegove intervjue, najave, projekte (od kojih neki ZAMALO da se dese – pa ništa; i tako, godinama), čitao scenarije, i s najvećom radošću dočekao da ga najzad i naživo upoznam i popričam.

Ni u najluđim snovima nisam smeo da očekujem da ću na Grosmanu imati baš toliko obilate prilike da se družim s njim. Prvo, neočekivana radost nastupila je već prve večeri festivala: njegov dolazak u Ljutomer bio je najavljen za kasno uveče, i pretpostavljali smo da će hteti u hotel, da se odmori (tog jutra je leteo iz Španije, sa nekog drugog festivala). Umesto toga, došao je pravo u centar Ljutomera, oko ponoći – u to vreme sedeo sam u nekom društvu na 1. spratu hotela preko puta Uda Kira i nešto malo mezetio uz vince, ali čim me je šef festivala, Tomaž, pozvao da dočekamo Stenlija, istog časa sam pozdravio i Uda i ostatak družine koja je tu večerala, i otišao u letnju baštu ispred hotela Stela. Umesto "Oh, tako sam umoran, ja bih u svoju sobu sada" Stenli je radije bio u fazonu "OK, momci, ajde da sedimo i pijuckamo u toploj noći sve dok rujna zora ne svane, dok vam ja pričam razne legende i lude istorijske činjenice o Katarima i drugim sektama"... I tako je, doslovno, i bilo, sve dok negde oko 5h upravo ja nisam bio taj koji je predložio da možda ne bi bilo loše malo i odremati i regrupisati se za dan pred nama, a ostaviti nešto i za kasnije. Pa tako i bi. A slično je bilo i naredne noći...

Na tradicionalnom splavarenju Murom nekako (he he) sam se zatekao u istom čamcu sa Stenlijem i Bosvelom (o njemu, i ostalim gostima, kasnije), pa smo i tu grdno nešto ćaskali, uglavnom o njegovim nesnimljenim projektima. Prethodno sam ga spopao još tokom masovnog druženja u radionici lokalnog umetnika koji je dizajnirao Grosmanove nagrade, Hude Mačke, pa smo tu –ja uz špricer, on uz Koka kolu– ćaskali pretežno o Italijanima, ponajviše o familiji Arđento, s kojom je on imao prilično duboke i intimne odnose (nažalost, detalji nisu za javnu priču), kao i o Soaviju, prema kome takođe gajimo veliki respekt (uz slične zamerke i ograde). Naravno, slažemo se oko svih ključnih stvari, i o tome šta valja i šta ne valja, a svojom snažnom ljubavlju prema dedi Dariju čika Stenli me je u jednom trenu doveo do ivice suza. Uostalom, kako čujem ovih dana, dekica Arđento nešto kuburi sa zdravljem, nimalo naivno (pluća!), i ko zna još koliko će biti među nama...

Vodio sam dva javna razgovora sa Stenlijem i Bosvelom, u dve uzastopne večeri, na ljutomerskom trgu, pred prikazivanje njegova dva igrana filma. Na moju žalost, morali smo da budemo kraći nego što bih voleo – prve večeri zato što je trebalo ostaviti vremena i za Bosvelov mini-nastup, pre filma (tako da je taj razgovor trajao jedva 30-ak minuta, ali bio je, naravno, maksimalno sadržajan), a druge večeri smo isto nešto kasnili i šta ja znam, pa je priča pred DD trajala tek nešto više od 40ak minuta.

Ali zato su te dve večeri pružile priliku za stvarno unikatno iskustvo – živi nastup genijalnog Sajmona Bosvela, sa svojom pevačicom i pratiljom, te sa Stenlijem u back vokalima (uglavnom su imali da ponavljaju "This is what you want, this is what you get!"). Imajući u vidu koliko duboko obožavam Bosvelove skorove, ovi mini-koncerti bili su uživanjcija koju ni reči, pa ni slike, ne mogu sasvim da dočaraju – ali možda hoće video snimci, ako se N. Bekvalac smiluje da mi ih dostavi pa da ih podelim s vama.

Zajedno sa Stenlijem radio sam i najavu pred projekciju THE MOTHER OF TOADS + THE OTHERWORLD, kao i priču pred prikazivanje LOST SOULS (o MORO fijasku), gde je poprilično otvorio dušu (na moje zapitkivanje), iako se to dešavalo pred samo 8 najvećih entuzijasta, pošto su svi ostali bili masovno na trgu gde su se dešavale pompeznije i za masu zabavnije stvari.

Pošto je u javnim razgovorima uglavnom ponavljao ili varirao stvari koje su mi bile poznate sa extra materijala njegovih DVD-a (director's commentary, itsl) u privatno sam ga, u diktafon, propitao naročito iscrpno o njegovim okultno-ezoteričnim iskustvima i istraživanjima i verovanjima (o Katarima, o Crnoj Madoni, o susretima sa sablastima itd), i tu je bilo raznih zabavnih otkrovenja i anegdota. Za sada te audio fajlove neću javno da kačim jer treba da vidim šta ću s njima, tj. da li će nekoga zanimati da printa te intervjue u zemlji ili inostranstvu.

Poslednje večeri festivala naročito sam se intenzivno zapio sa Stenlijem do duboko u noć – zapravo, on je uglavnom izbegavao vino i preferirao Koka kolu, ali zaista! – i tom prilikom smo popričali i o raznim privatnim stvarima, o njegovom odrastanju u J. Africi (gde je bio usamljen i odbačen kao 'creepy kid'), i o njegovoj familiji (fucked up in all kinds of ways), i o karijeri i njenom bolnom prekidu... O svemu ovome pričao mi je krajnje otvoreno, kao da se odavno poznajemo; ne znam da li je procenio da tako može sa mnom, ili ovako bez ograde govori sa svima...

Da sumiram sve te dane i iskustva sa njim: mogao sam i naživo da se uverim u ono što se između redova nazire u intervjuima i drugde – on je i dalje taj isti geek, taj 'creepy kid' začaran hororom od najranijih dana koji nije zaista "odrastao" (tj. što kaže pokojni deda Frojd, "nije prihvatio načelo realnosti"), i dalje je grozno nepraktičan na razne načine, otvoreniji je i mnogo iskreniji nego što se to u filmskom biznisu dopušta, a uz to ekscentričniji i neskloniji kompromisima, što u spoju sa čvrstom kičmom i egom i sopstvenom vizijom svakako nisu zaloge jedne stabilne karijere u današnjem sve bezličnijem, sve bezdušnijem filmskom svetu gde ne neposlušnost i samosvojnost ne samo ne trpe nego i brutalno odstranjuju.

Stenli je bio vanredno srdačan i dobroćudan prema svima koji su hteli da im nešto potpiše, da se slikaju i popričaju s njim, nigde ni traga zazora, umora, zbrzanosti – ne, uvek totalna posvećenost i ljubaznost i osmeh, potpuno dečački otvoreno... Svakog dana bi se obradovao mojom novom majicom; iskreno su mu se sviđali moji horor motivi (Santa Sangre; Lavkraft; Exorcist...) pa čak i moja ZAVODNIK majica. Pitao me je šta znači naslov i o čemu se radi u romanu; i naravno da je dobro znao šta je "The Turn of the Screw", za razliku od Uda Kira, recimo, koji je tu glumio veliku zvezdu velike kulture...

Stenli je lavina reči, ali u njegovom slučaju to nije narcisoidno samoljubivo hvalisanje i brbljanje nego veoma kvalitetno i lepo sročeno mudro štivo i tkivo od strane nekoga ko ima šta da kaže, i to na lep i dramatičan način. Istina je da se vidi kako voli da "drži banku" i da svesno gradi utisak odnosno prati reakcije publike, ali uprkos tome veoma mu verujem kad mi kaže da se najbolje i najopuštenije oseća na mestima gde ljudska noga nikad nije kročila ili barem gde nema nikakvih tragova je ljudi uopšte bilo...

Sve u svemu, Stenli je bio sve što sam zamišljao, želeo i hteo da bude; ovaj susret sa idolom NIJE bio ikonoklastičan, naprotiv, samo je potvrdio i učvrstio ono što sam o njemu i do sada mislio. Uprkos tome, ovaj izraz lica koji imam na donjoj fotografiji uhvaćen je sasvim slučajno i ne treba da mislite da sam ga baš sve vreme, sva 4 dana u Ljutomeru, imao na licu... Mada, hm, ko zna, damn, možda i jesam!

PS: Njegov frenetični i gotovo nečitki potpis nije bio prikladan za moj srebrni flomaster na izdisaju snaga, pa autogrami nisu ispali naročito spektakularni (a srebro se još slabije vidi na skenovima), ali ipak, evo ih u njihovoj tajnoj gloriji, takvi kakvi jesu.

Zahvaljujem Grosman festivalu što me je najzad poslušao i doveo ovakve goste, kao i profi fotografkinji festivala, Tini, koja je napravila većinu ovde okačenih fotki (one na kojima piše "Boris" – napravio je – Boris!); one druge napravili su Bekvalac i Bosvelova pratilja (ona je uhvatila ovaj crnobeli momenat).

---U idućem nastavku: UDO, i drugi gosti

ZAVODNIK: letnja rasprodaja

  

U okviru akcije "Letujte sa ZAVODNIKOM" obznanjujem rasprodaju poslednjih preostalih primeraka mog romana sa spektakularnim letnjim popustom, po ceni od samo 460 din (+ 50 din za poštarinu unutar Srbije)!

Ostalo mi je još samo oko tuce primeraka, pa ako ste do sada nešto čekali, dvoumili se, premišljali, vagali ili iz nekog drugog opravdanog razloga niste nabavili ovu knjigu – pohitajte sada. Akcija traje do isteka zaliha!

Ako već niste kupili knjigu među prvima – kupite je među poslednjima!!!

Ukoliko ste zainteresovani, pišite mi na dogstar666 at yahoo dot com

Još se nećkate? Niste sigurni? Evo, da se podsetimo šta su o ZAVODNIKU napisali neki mudri ljudi.

Sudar mističnog sa zdravorazumskim, fizičkog i metafizičkog, racionalnog i instinktivno-paganskog (ali i formalno religijskog) koji se proteže kroz čitavu priču od autora traži da ostane nedorečen, da barata nagoveštajima i gradi atmosferu u kojoj se mnogo više naslućuje nego što biva izrečeno. Takvo je kazivanje zahtevnije i iziskuje disciplinovan iskaz, odnosno punu kontrolu na tekstom. Ognjanoviću uspeva da priča teče bez trzavica i tapkanja u mestu sa ponekim epizodama koje su poletne i sveže. Rečju, „Zavodnik“ je ambiciozno zamišljena priča koja je konsekventno privedena kraju što potvrđuje da od Ognjanovića možemo očekivati nova, kompleksnija dela.

-Ilija Bakić, Gradina-

Ognjanović svakako nije rođeni majstor stila, ali uspeva da stvori ubedljiv rukopis, među čijim su najvećim vrlinama dobro dočarana atmosfera sela u odumiranju i niz efektnih, jezivih scena, među kojima su jednako dobre i one koje se odigravaju noću, i one koje nas iznenade, usred bela dana. Osim toga, (tokom većeg dela romana potisnuti) konflikti između likova u potpunosti su oživljeni, dinamični i prizivaju reakcije čitaoca, tj. neizbežne simpatije prema jednoj ili drugoj strani, ili prema obema naizmenično. Ognjanovićevo pripovedanje je realistično i detaljno – bujna priroda u zabačenom kraju, način života, navike i običaji u seoskom domaćinstvu, ponašanje i govor dece, babe Grozde, i ostalih meštana – sve to kao da je zabeleženo okom kamere, dajući sliku i priliku ruralnog juga Srbije.

-Filip Rogović, Emitor-

 

Zavodnik je bolji ili, preciznije kazano, zreliji roman nego Naživo. Zreliji u jednom vrlo važnom smislu: Naživo je djelo očigledno mlađeg čovjeka, željnog da se konfrontirajuće sučeli sa mrakom u i oko njega, namjerno optiranje za ekstremni, in your face horor, Zavodnik je djelo autora koji horor inspiraciju pronalazi u stilističkim, ikonografskim i istorijskim mogućnostima žanra, u stravi koja se množi u implikacijama i ambivalencijama, u jezovitom prostoru onoga što se može naslutiti, u ’malim’ količinama (imaginarnog) horora koji posjeduje veću egzistencijalnu težinu od eksplicitnog prikazivanja. Pojednostavljeno, u ovoj trajektoriji autor je promjenio Barkera za Jamesa, i to je po meni odlična selekcija prioriteta.

            -Aleksandar Bečanović-

Užas kojim se ovaj roman bavi nije stoga samo užas natprirodnog (ili protivprirodnog) koji vreba iz mraka nad usnulim selom, i koji može udariti iz bilo kog pravca. Dok se pred profesorovim očima konačno probija veo pojavnosti, pred njim se ukazuje užas u mnogostrukosti, užas onostranog koji je proizveden užasnom upornošću „ovostranog“. Svet pojava i svet iza pojava pripadaju jedno drugom, i međusobno su uslovljeni.

-Danko Kamčevski, Lipar-

 

Jako mi se sviđa kad se atmosfera nekog svjetski klasičnog književnog žanra umjesto svjetski klasičnim stereotipima dočara autohtonim, ovdašnjim scenografijama, pejzažima, građevinama, i bićima koja takve scenografije nastanjuju. Već kroz prva poglavlja vidi se da ovaj autor jako dobro poznaje "materiju", i da se izuzetno izvještio u "lokalizaciji" svih elemenata koji čine napetu horor priču. Ne kroz maglovita škotska brda, ne u škriputavoj kočiji, i ne do visokog i uskim tornjevima našpičenog dvorca, već drndavim autobusom kroz cestuljke i kroz šume i brdašca jugoistočne Srbije, do zabačenog i gotovo napuštenog sela, tako i tamo putuje glavni junak ovog romana. 

-Davor Šišović, Glas Istre-

 

ZAVODNIK ponovo odskače od svojih savremenika, pre svega po izrazu a zatim i po ambicijama. U ZAVODNIKU nema senzacionalizma, nema pokušaja da se ukači na talas manje-više uspešnih srpskih kopija stranih bestselera iako direktno referiše na klasike gotskog romana i britansku lektiru, dakle nije reč o nekom barbarogenijskom spisu bez utemeljenja u tradiciji. Ali, u slučaju ZAVODNIKA ta tradicija nije King već Henry James, selo u kom se dešava priča nije Castle Rock već je bliže Nastasijeviću. U nekim aspektima bih rekao čak i da je bliže Nastasijeviću nego što bi trebalo da bude.

...Sad kad je žanrovski rukopis s jedne strane prostituisan i lagunizovan a s druge sveden na nedorađenu fanovsku skribomaniju, ZAVODNIK ostavlja utisak ozbiljnog pokušaja, promišljenog rada koji bi uz adekvatne uredničke intervencije postigao mnogo više. Međutim, u tom odsustvu stručnog urednika i atmosferi samizdata, ZAVODNIK barem uspeva da izbegne gnjecavost srpske žanrovske proze narendane na oštricama aktuelnog srpskog mejnstrim izdavaštva.

            -Dimitrije Vojnov-

Poštovani gospodine Ognjanoviću,

Jedan od naših urednika pročitao je Vaš roman „Zavodnik“ i zaključio da iako sadrži određene epizode koje su zanimljive, rukopis u celini ne zadovoljava kriterijume naše programske koncepcije domaće proze.

-IP Laguna-

 

U kandžama Zlog demijurga

Ako vam je promakla ova ruminacija nad remek-delom DUST DEVIL koju sam svojevremeno sročio na engleskom, i okačio je na svoj drugi blog –the Temple of Ghoul- evo vam tog teksta i ovde.

IN THE CLAWS OF THE EVIL DEMIURGE

(c) DEJAN OGNJANOVIĆ

Richard Stanley's DUST DEVIL is burnt into the imagination of a devoted cult of followers as one of the most original and profound portraits of the demonological in the entire history of the flickering images.

            His Devil is, and yet is not quite the Devil we're used to. He is, technically, a serial killer, but his methods and his motivation make him one of a kind. DUST DEVIL is, among other things, a horror film – but it is also so much more.

            Stanley's Demon is in human guise, although he does not embody the usual moral: ''There's no Devil equal of Man''. Humanoid shape is, in this case, just a mask - a veil over a reality much deeper and older than mankind. The essential nature of the Dust Devil is numinous. Refreshingly divested of burdens of Christian dogma that weigh down so much of contemporary demonic cinema, Stanley's metaphysics is based on the ancient gnostic creed. His is a Devil beyond the usual concepts of Good and Evil. The key idea of the film comes straight from the gnostics, and is pronounced by the Dust Devil himself: ''There is no good or evil, only spirit and matter. Only movement toward the light - and away from it.''

            According to the Gnostics, our world is a mistake, a failure. Material existence is a product of the Evil Demiurge, a malevolent deity. The real God is overthrown, powerless. It's hard to believe that a good God had anything to do with this world. Christian Church had to bend backwards in order to force upon its believers a questionable merciful deity. The Gnostics believe that everything, from far-off stars to the nuclei of our cells carries the mark of the original imperfection inherent to the Creation. In the midst of this material darkness there is a spark of light, conceived by the original God, as a trace of our true being. The goal of a Gnostic is to tear through the veil of delusion and burst through the screen of false reality into his original homeland, the otherworldly realm of the True God.

            Stanley admitted this much about DUST DEVIL in an interview to Donato Totaro: ''It basically dispenses with conventional morality and tries to replace it with a totally different idea of movement toward the spirit or away from the spirit. The friction between matter and spirit, rather than good or evil is definitely outlining something similar to Gnostic thought, although I wasn't that aware of Gnosticism when I made the movie.''

            According to the mythology of this film, Dust Devil is not the Christian Devil, he is not even the top demon. He belongs to a legion of ancient beings, trapped in human form, roaming the secluded parts of the Earth in desperate attempts to get rid of the material shell. For the ritual to be successful, he must release as many sparks of life (or souls, if you wish) trapped in those who are already half-way out of this world. The desperate, the haunted, the suicidal are his food. Dust Devil is not a serial killer – he is a serial savior!

            A black shaman describes him thus: ''He is of the spirit. We were put here just for his use. We're nothing to him. We're dust in the wind. His world is older than ours. He's been here since the first times, he and his kin, walking in our shadows. Leeches, growing fat on the world’s pain. He's smelt Bethany dying, and he's come for souls, to build his Power, to return to the Realm of the Spirit. Until this ritual is completed, he's trapped, like us, in a material world, bound by the flesh. He must work through human form ahile he’s in this world. So he’s vulnerable to human failings. Only through ritual, through gaining power over the flesh, can spirit awake to a fuller consciousness. To work the ritual, he must keep moving, moving.''

            And this aspect adds another layer to the complex tale Stanley has concocted: his killer is a haunted, doomed figure too. His actions are predetermined. He is trapped just like his prey. In one brave scene Stanley shows him weak, crying next to a woman. In another, he's staring helplessly into the mirror, unable to cross to the Other side. He's in the claws of the Evil Demiurge as well. Only severing the bonds of spirit to the matter can bring him closer to salvation.

            The Devil is, obviously, a figure that Stanley deeply sympathizes with, and he's presented in the film knowingly, with numerous allusions to the multifaceted archetype invoked. Stanley's Devil is a Stranger, an Alien, a Man with No Name. A Shape-shifter: bringer of instability, enemy of fixity. The Great Pretender, Actor, Liar, Fool, the Man with a thousand faces. Dweller of the Crossroads, gateways, bridges, crosses where worlds intertwine; Guardian of the Gate of Passage, the top Initiator. Inhabitant of the Desert, bringer of extremes, Avatar of emptiness and desolation – or transformation. He's the One from the mirror, the other side of reflection: the double, the doppelganger. Defined by the fire, heat, flaming red, shimmering of the hot air above the desert dust or asphalt, the deceiving fatamorgana. The Tempter, the Seducer, the Trader of souls. Carrier of the male energy, defined by the phallus and horns. The Defier. The Rebel. A haunted, roaming soul. A Damned One who feeds on the damned. Ambivalent shadow of 'Evil' through the centuries. Anti-hero, dissatisfied with the assigned role. Ultimately, a puppet whose strings are in the hands of the Evil Demiurge.

            Namibian desert, the oldest in the world, becomes the most adequate stage for the primeval, timeless drama. South Africa is at the Edge of the World, both geographically and symbolically. That is the home of the Fish River, trickling through the world's second largest canyon, home of the great Snake Father, Kouteign Kouroo. According to the beliefs of local natives, the great Snake Father created the canyon with the lashings of his gigantic tail back in the ancient time of the red light. Stanley describes this place in his production diaries as ''a land that no longer seems to be part of man's universe, an untenanted, unfinished world, the terrain of Gods and Spirits''. This is the same location that Kubrick used for the opening segment ('Dawn of Man') of 2001: A SPACE ODYSSEY, and in Stanley's vision it is the stage for the 'Twilight of Man' as well.

            This is the edge of the abyss.

            What lies beyond?

             It's either destruction or transformation.

          In this place even the Devil is not a metaphor or psychological concept but a very possible, even tangible reality: a roaming spirit at the beginning and end of the world.

DUST DEVIL (1992)

         Kao što sam već obznanio, ovih dana, dok ovo čitate, moj omiljeni reditelj među svima koji su debitovali u poslednjih četvrt veka - Ričard Stenli - gost je Grossmann festivala u Sloveniji, gde ću voditi javne i tajne razgovore s njim. Za one koji nisu u prilici da budu tamo, evo moje kritike njegovog remek dela napisane pre kojih desetak godina, za "akademski" list Pressing. Tamo je to moglo da pročita jedva 50-ak duša; ovde će to ipak videti mnogo, mnogo više… Inače, kasnije sam ove teze detaljnije elaborirao u svojoj knjizi o Đavolu na filmu, FAUSTOVSKI EKRAN…

PUSTINJSKI ĐAVO

(DUST DEVIL, 1992)

Scenario i režija: Ričard Stenli

Kamera: Stiven Čivers

Muzika: Sajmon Bosvel

Uloge: Robert Džon Burk, Čelsi Fild, Zejks Mokae...

****(*)

5-

            © DEJAN OGNJANOVIĆ

Serijske ubice na filmu po pravilu su vođene banalnom motivacijom: u pitanju je ili osveta, ili ludilo, ili 'čisto Zlo' (štagod to bilo). U novije vreme, nakon filma Sedam, pojavile su se i ubice-moralizatori, koji bi da svojim (ne)delima drže bukvicu, ali čak i oni su ograničeni starozavetnim propovedništvom. PUSTINJSKI ĐAVO je prvi i dosad jedini film čiji je ubica vođen mističkim i metafizičkim silama.

            Ovo ne treba da čudi, budući da se radi o remek-delu Ričarda Stenlija, osobenjaka čiji je život vredan filma jednako uzbudljivog kao oni koje je snimio: rođen u Južnoj Africi, od majke antropologa (specijalizovane za veštičarstvo), nemirnog duha, nikada duže od dve godine na jednom mestu, rano se posvetio potrazi za tajnim znanjima i mističkim tradicijama širom zemljine kugle. Put ga je vodio do Avganistana, u čijim planinama je 1990. snimio dokumentarac VOICE OF THE MOON; do Haitija, gde je 2002. za BBC snimio izvanredan izveštaj-studiju o vudu magiji THE WHITE DARKNESS; i do okultnih lokacija širom Evrope, poput spaljene katarske tvrđave Montsegir u Francuskoj, koja figurira u unikatno atmosferičkom dokumentarcu o Otu Ranu, nacističkom oficiru u potrazi za Svetim Gralom. Potonji film, THE SECRET GLORY, rezultat je višegodišnjeg proučavanja gnostičke misli i tragova njenog uticaja, i po svojoj uzbudljivosti prevazilazi sva druga slična dokumentaristička ali i filmofilska bavljenja vezama između okultizma i nacizma.

            Zbog ove posvećenosti su i mistički momenti u PUSTINJSKOM ĐAVOLU dosledno i zrelo inkorporirani u samu srž filma, što toliko retko biva u filmskoj umetnosti, a hororu posebno, da je već samo zbog toga Stenli vredan divljenja. U žanru u kome čak i retki koji imaju volje - nemaju znanja da se dublje unesu u implikacije svojih zapleta sa 'mitologijom' pokupljenom iz stripova i džepnih knjižica, gde izlizani pentagrami i mambo-džambo bajalice pokreću standardnu horor akciju. Stenli, nasuprot tome, spada u manjinu ezoterika, poput Keneta Engera ili Alehandra Jodorovskog, kod kojih mistika ne služi kao 'začin' žanru, već žanr služi za ovaploćenje osobene mistike.

PUSTINJSKI ĐAVO je, tako, ne samo izvanredan, zlokobno mračan i iskonskom, lavkraftovskom stravom prožet horor, već i jednistveno filmofilsko otelovljenje gnostičkog pogleda na svet, sublimirano u replici: ''Ne postoji Dobro ili Zlo, već samo Duh i Materija. Samo kretanje prema Svetlu, i udaljavanje od njega.'' Materijalni svet je proizvod Zlog Demijurga, a telo je zamka za duh u njemu zatočen.

            ''Postoji varnica svetla zarobljena u nama. Kroz ritual ubistva, Mag može da kontroliše oslobađanje te varnice, i da zajaši zrak svetlosti onostran vremena, izvan materije, kroz večnost, gde sve stvari obitavaju, prošle kao i buduće. Naš svet je samo prepreka na putu tog zraka: projektovana slika načas zadržana na podignutoj ruci.'' Pustinjski Đavo je pradrevni entitet čija suština obitava s druge strane ogledala; privremeno zatočen u ljudskom obliku (koji po potrebi može da transformiše), on kroz ritualna ubistva oslobađa one koji su i sami izgubljeni. Jedino tako on može da se, vremenom, vrati u bezvremeni prostor iza ogledala... 

Na njegovom putu – na autoputu kroz nepreglednju pustinju Namibije – nađe se Vendi (energična Čelsi Filds), koja je upravo napustila muža i sada luta na korak od žileta. Njihov susret otpočinje svojevrsnu romansu – ples sa smrću dvoje očajnika, dva usamljenika koje pusta zemlja preti da proguta. Treća izgubljena duša u ovom zapletu je rezignirani policajac Mukorob (Zejks Mokae, nezaboravni diktator iz Krejvenove ZMIJE I DUGE), koji nakon pogibije sina i razvoda nema razloga za život u korumpiranom, rasističkom sistemu čije obrise Stenli suptilno naznačava kao drugu vrstu pustinje što usisava duše. U potrazi za serijskim ubicom ovaj Rob Muke obraća se šamanu kako bi rastumačio okultne simbole iscrtane krvlju žrtava, i tako i sam postaje deo ove igre sa očajem i smrću u cikličnim vrtlozima pustinjskih kovitlaca od prašine...    

Stenli ne bi bio najbitniji horor režiser koji se pojavio krajem XX veka da je sve ostalo na filozofiji i idejama: PUSTINJSKI ĐAVO odiše osobenim stilom u kome se spajaju ikonografija špageti vesterna, slasher horora i arđentovskog nadrealizma. Pustinja je ovde lik po sebi, veći i jači od svih, oživljena fascinantnom kamerom Stivena Čiversa: formacije stena, bezvremeni spomenici miliona godina, evociraju mistične filmove Pitera Vira (PIKNIK NA HENGING ROKU, i apokaliptični POSLEDNJI TALAS), dok biblijska prašina i pepeo preostao od vatre pročišćenja prodiru u sve – u fotografije, u uspomene, isto kao i u umove ljudi, proteranih iz peskom zatrpanih naseobina (što je poprište kulminacije koja jednako priziva Leoneov DOBAR, LOŠ, ZAO kao i Arđentov INFERNO). 

U spoju sa liberalno groznim efektima maske i epskom muzikom Sajmona Bosvela gde se spajaju elegičnost skora za SANTA SANGRE Jodorovskog sa morikoneovskom pompeznošću Leoneovih remek dela, krajnji rezultat je gusto-atmosferična, nadrealno-onirična i arhetipski mistična priča o iskonskoj borbi duha i materije provučenoj kroz treperavo svetlo gnostičkog projektora...