Naš svet, drugi svetovi: Antropologija, naučna fantastika i kulturni identiteti
Podsećam: skup "Naš svet, drugi svetovi: Antropologija, naučna fantastika i kulturni identiteti" biće održan 11. decembra 2009. godine na Filozofskom fakultetu u Beogradu, u sali 108, počev od 10h.
Ako se još uvek dvoumite da li da svratite, možda će vam u odluci pomoći manje-više konkretni apstrakti radova koji će biti izloženi (i diskutovani) na licu mesta.
Ivan Vuković i Miloš Milenković,
Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
ZAŠTO ZOMBIJI NIKADA NE POBEDE?
U formi debate, izlaganje na Konferenciji je osmišljeno kao sučeljavanje argumentacije u prilog ili nausprot tezi da analiza koncepta zombija u celokupnoj pregledanoj sf-horor produkciji sugeriše da je reč o sugestivnoj inverziji standardnih socijalnoteorijskih predstava o individualizmu. Ljudska populacija, kako je konceptualizovana u zombi-produkcijama, u svim slučajevima trijumfuje zahvaljujući saradnji, kolektivizaciji ciljeva, žrtvovanju za bližnje i potčinjavanju interesima grupe, dok zombi populacija nastupa individualistički i zahvaljujući individualizmu gubi odn. ne pobeđuje u borbi za bazični resurs – pravo na život. Dalja debata osmišljena je kao potraga za primenljivo formulisanim implikacijama ove pesimistične analize u filozofiji kulture i kritičkoj antropologiji.
Ključne reči: zombi, sf, horor, popularna kultura, politička teorija, filozofija kulture, kritička antropologija, individualizam, pesimizam
*
Ljiljana Gavrilović,
Etnografski institut SANU, Beograd
IZMEĐU STRAHA I SNA: TEHNOLOGIJA U SVAKODNEVICI
Naučna fantastika, od vremena uspostavljanja žanra, nudi dva potpuno oprečna pristupa tehnološkim inovacijama: prosvetiteljsko oduševljenje napretkom, kojim se stiču nova znanja, otvaraju nove mogućnosti i postiže sve obimnije "savladavanje" prirode i romantičarski strah od svega što nas udaljava od prirode i razara idealizovane modele prošlosti (i sadašnjosti koja sve brže postaje prošlost).
Na primeru priča o robotima Isaka Asimova i njihovom transponovanju u film decenijama posle njihovog nastanka, jasno se vidi na koji se način odnos prema tehnologiji menja, ali i kako se isti tekst može čitati na više različitih, čak i potpuno suprotnih načina u zavisnosti od aktuelnih socio-kulturnih konteksta.
Popularnost i priča (Asimov je jedan od najpopularnijih i najprevođenijih pisaca SF žanra) i filma govori o činjenici da oba pristupa, čak i u okvirima iste ciljne grupe, paralelno oblikuju svakodnevno ponašanje sve većeg broja ljudi u globalizovanom svetu.
Ključne reči: science fiction, prosvetiteljstvo, romantizam, tehnologija, strah
*
Gordana Gorunović,
Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
OSTRVO DANA SUTRAŠNJEG
Roman Mogućnost ostrva savremenog francuskog književnika Mišela Uelbeka u žanrovskom smislu možda ne spada u naučnofantastičnu književnost, ali definitivno koristi njena iskustva u problematizovanju budućnosti XXI veka. Uelbekova satirična fikcija o kraju Milenijuma i apokalipsi nadovezuje se, u izvesnom smislu, na zapadnu tradiciju antiutopijske književnosti. Njena književna aktuelnost, kao i kulturološka, antropološka i filozofska provokativnost (relevantnost ?), ogledaju se, po mom mišljenju, u tome što autor mapira i promišlja glavne teme i goruće probleme sa kojima se društva u okviru Zapadne civilizacije suočavaju u postmoderno doba: dominacija konzumerizma i opsednutost telesnim, kult mladosti i lepote, pornografizacija erotskog, seksualni turizam, genetski inženjering i mogućnost kloniranja, medijska virtuelizacija stvarnosti, bujanje novih kvazireligijskih kultova (njuejdž sekti), itd.
Ključne reči: Mišel Uelbek, postmoderna književnost, antiutopija, satira, kulturna kritika
*
Aleksandar Dobrijević i Miloš Milenković,
Institut za filozofiju i društvenu teoriju, Beograd, Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
KRAJ POTRAGE ZA SMISLOM LJUDSKE EGZISTENCIJE? O VIRUSIMA, LJUDSKIM TELIMA I ETICI PESIMISTIČKE KULTURE NAKON SOCIJALNE TRAUME
U polemičkom maniru, a s ciljem da se sučeli argumentacija povodom jake teze da je dvoipohiljadugodišnjoj raspravi o smislu ljudske egzistencije došao kraj nakon što nas je sf produkcija naučila da je smisao naše egzistencije da pružimo organsku osnovu za održanje superiorniju vrste - virusa, ovo izlaganje će problematizovati etičke dimenzije pesimističke kulture, s posebnim naglaskom na politiku interpretacije u društvu nakon socijalne traume.
Ključne reči: sf, virusi, ljudska tela, smisao egzistencije, etika pesimističke kulture
*
Vladimir Đoković,
Institut za nuklearne nauke "Vinča", Beograd
MNOGO SVETOVA ILI MNOGO UMOVA?
Postojanje i mogući izgled drugih svetova, alternativnih ovom našem, predstavlja jednu od osnovnih tema naučne fantastike. Međutim, možda i ne moramo da idemo tako daleko da osmišljavamo druge svetove; šta ako drugi svetovi zaista postoje paralelno sa nama ili se mi simultano nalazimo u nekoliko svetova? Upravo se to tvrdi u „mnogo svetova“ (eng. many-worlds) interpretaciji kvantne mehanike, jednoj od nekoliko alternativa standardnoj, kopehangenskoj, interpretaciji. Ovu interpretaciju kvantne teorije je uveo Hju Everet III (Hugh Evereth III) 1954. godine napuštajući takozvani projekcioni postulat. U ovom radu ćemo se pozabaviti fizičkim i metafizičkim aspektima pomenute teorije, te mogućim zaključcima koji se iz nje mogu izvući. Prvo ćemo razmotriti ontološki pristup čiji je glavni proponent Dejvid Dojč (David Deutsch). Nakon toga ćemo diskutovati interpretaciju „mnogo umova“ koju su uveli Albert i Loever (Albert and Loewer) a posebno razradio Lokvud (Lockwood).
Ključne reči: kvantna mehanika, interpretacija mnogo svetova, interpretacija mnogo umova, podeljeno ja.
*
Ivan Đorđević,
Etnografski institut SANU, Beograd
"NACIONALNI HEROJ" U DOMAĆOJ NAUČNO-FANTASTIČNOJ KNJIŽEVNOSTI
Pojava heroja iz nacionalne istorije/mitologije u prozi naučno-fantastičnih stvaralaca iz Srbije vezana je za poslednje decenije dvadesetog veka. Karađorđe, Miloš, Marko Kraljević i ostali nacionalni junaci na pozornicu domaćeg SF-a stupaju prateći procese povratka tradiciji, karakteristične za širi društveni kontekst u Srbiji tog perioda. Prevashodni cilj ovog rada jeste utvrđivanje načina na koji se ti nacionalni heroji predstavljaju u okviru domaće žanrovske književnosti, polazeći od pretpostavke da je "nacionalni junak" zapravo društvena i kulturna konstrukcija, koja je uslovljena istorijskim i političkim kontekstom. Simboličko prizivanje i „pecanje“ nacionalnih heroja iz istorijsko/mitološkog bazena u ovom domenu popularne kulture razmatra se, dakle, sa aspekta njihovog pozicioniranja, rekontekstualizacije i revalorizacije, u odnosu na socijalno-političku realnost kulture u okviru koje ova književnost nastaje.
Ključne reči: nacionalni heroj, naučno-fantastična književnost, tradicija, nacionalni identitet
*
Bojan Žikić,
Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
MI SMO JA, A ONI SU ROJ. INDIVIDUALNI I KOLEKTIVNI IDENTITET KAO RELACIONO SVOJSTVO LJUDI I TUĐINA U NAUČNOJ FANTASTICI
Identitet konstruišemo stoga da bismo nekom bili slični, a od nekoga se razlikovali. Da bismo potcrtali razliku između te dve namere, ali i posledice konstruisanja identiteta, težimo takvom predstavljanju datog konstrukta, koji će negirati, u suštini, to da se radi o konstruisanju, već će sugerisati navodnu esencijalnost identiteta. Takve slučajeve proveravamo u stvarnom svetu putem istraživanja tzv. identitetske deskripcije i askripcije, a tada uvek otkrivamo – očekivane – nedoslednosti u postupcima konstruisanja identiteta. Naučna fantastika pruža nam, međutim, gotovo laboratorijske uslove za ispitivanje toga, na koji način se konstruišu identiteti, s namerom da jednu grupu ili zajednicu razdvoje od neke druge na kulturnom kognitivnom nivou. Jedan od čestih takvih načina jeste upotreba motiva o kolektivnom umu/ genetskom pamćenju tuđina, kao izuzetno bitnom oruđu, koje koriste u konfrontaciji s ljudima. Namera ovog teksta jesta da pokaže kako se narečeni motiv upotrebljava kao sredstvo konstruisanja identifikacionog markera, koji suštinski razdvaja ljudsku od tuđinskih rasa, izgrađenog na opoziciji između individualnog i kolektivnog identiteta, kao na relacionim svojstvima ljudi, odnosno njihovih tuđinskih protivnika. Kao eksplanatorni materijal, poslužiće primeri iz serija i filmova „Zvezdane staze“ i „Zvezdana kapija“, „Invazija kradljivaca tela (trećih bića)“.
Ključne reči: identitet – individualni i kolektivni; identitet – konstrukcija, deskripcija, askripcija; Mi/Oni; naučna fantastika; antropologija.
*
Ilina Jakimovska i Dragan Jakimovski,
Institut za etnologiju i antropologiju, Institut za Fiziku, Univerzitet Sv. Kiril i Metodij, Skoplje, Republika Makedonija
TEXT AS LABORATORY: SCIENCE FICTION LITERATURE AS ANTHROPOLOGICAL THOUGHT EXPERIMENT
Thought experiments in the physics of the 20th century played a crucial role in the development of theoretical concepts, especially in absence or unsuitability of experimental data. In social sciences, for ethical and other reasons, the very utilization of the experiment as a methodological tool has been highly disputed. Thus, it has not only been rarely performed, but its implications, if any, had almost no practical value.
Science fiction as a genre is perfectly suited to complement an actual performing of an experiment in anthropology, providing hypothetical scenarios that serve to predict possible future(s) of humanity, but that are, at the same time, challenging prevailing theories and even trying to establish new ones, by moving current theoretical problems into another, more helpful and more constructive territory, the one of the thought experiment.
The article examines a number of short stories belonging to the science fiction genre that deal with core anthropological issues such as the definition of 'human', the role of adaptation in human evolution, the development of social groups and establishment of complex societies, appreciation of other cultural systems and the relation of humans to the universe. By doing this, it promotes the utilization of science fiction not only as methodological tool for research purposes, but even more as a valuable tool for teaching anthropology.
Key words: anthropology, science fiction, thought experiment, methodology.
*
Zlatko Knežević,
Beograd
O NEČEMU NI IZ ČEGA I POZITRONSKIM DUŠAMA: ANTROPOLOGIJA, NAUČNA FANTASTIKA I TEHNOLOGIJA
Naučna fantastika je – i kao literarni žanr i kroz svoje prisustvo na televiziji i u filmu – bila predmet mnogih disciplina do sada. Ideja neumitnog tehnološkog napretka i naučnog razvitka kao osnove budućnosti ljudskih svetova je prisutna kao jedan od osnovnih motiva naučne fantastike. Cilj ovog rada je da iskoristi specifičnosti antropologije kao discipline, radi posmatranja refleksije konstrukcije i konstituisanja tehnoloških sistema, i, još bitnije, njihovih obećanja u naučnofantastičnoj literaturi i žanru uopšte.
Ključne reči: antropologija, žanr, tehnološki sistemi.
*
Miroslava Lukić Krstanović,
Etnografski institut SANU, Beograd
SCENA – SPEKTAKL – ILUZIJA. VIZUELNI POREDAK I POLITIKA OPČINJENOSTI
Olimpijski, muzički, novogodišnji i drugi spektakli/događaji ulaze u novu scensko – tehnološku i virtuelno – digitalnu orbitu. Ovi događaji se prave da bi bili proizvedeni u svevideće ekrane i supermarkete vizuelnih predstava. Polje percepcije i recepcije nije ništa drugo do vizuelni poredak pretočen u politiku opčinjenosti. Spektakli se mogu iščitavati ne samo u diskursu simboličke disekcije poruka, već i u njihovom procesu nastajanja, odnosno proizvodnji i ponudi. Atrakcija i fascinacija stadionskim događajima predstavljaju strategije rukovođenja odnosno (o)vladanja i (nad)gledanja transmitorskih procesa slika – iluzija koje se upravo kroz proizvodnju ostvaruju. Da li ovakav poredak i dizajniranje događaja ostavlja dovoljno manevarskog prostora predstavi/iluziji ili se oni jednostavno svode na umnožavanje slika i rutinizaciju gledanje?
Ključne reči: spektakl, stadioni/arene, percepcija, politika, vizuelizacija.
*
Dejan Ognjanović,
ex-Filozofski fakultet, Univerzitet u Nišu
PROPAST SVETA NIJE ŠTETA: MOTIV KATASTROFE U ROMANIMA DŽ. G. BALARDA
Ovaj rad bavi se procesom otuđenja našeg sveta i njegovim pretvaranjem u tuđinski, radikalno drugačiji, kao i uticajima tog procesa na psihu i identitet junaka romana Dž. G. Balarda. Naučno-fantastični romani ovog pisca retko se dešavaju na drugim planetama. Umesto toga, radnja po pravilu opisuje našu planetu koja, pod dejstvom katastrofičnih uticaja, preobražava svoj pojavni (ali i suštinski) oblik, utičući time i na nastajanje jedne nove psihologije.
Za primere se prevashodno navode Balardovi romani Potopljeni svet i Kristalni svet, u kojima površina planete biva potopljena, odnosno kristalizovana. U radu se izučava retorika katastrofe i apokalipse, i kontrastira se sa Balardovom vizurom koja u radikalnim promenama ne vidi samo pogubnu opasnost i štetu, nego i nove estetske (nadrealne) i evolutivne potencijale.
Takođe se naglašava filozofska vizura primenjena na materijal i tematiku koji su do tada, a i od tada, pretežno bivali predmetom senzacionalističkih, avanturističkih, jednodimenzionalnih romana katastofe i/ili fantastike. Umesto grčevite borbe za povratak na staro, koja dominira takvim delima, Balardovi romani se odvažuju u ispitivanje novog, nepoznatog i radikalno drugačijeg, i prigrljujući katastrofu zapravo pokazuju pune žanrovske potencijale naučne fantastike da progovori ne o drugim, već o našem svetu; ne o vanzemaljcima, nego o ljudima. Slikajući apokaliptična pustošenja u neutralnim ili čak pozitivnim tonovima, Balard zapravo govori o potrebi suštinskog reorganizovanja i redefinisanja postojećeg sveta.
Ključne reči: katastrofa, otuđenje, apokalipsa, evolucija, potop, nadrealizam, SF, Balard
*
Vladimir Ribić,
Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
SVEMIR KAO AMERIČKI IMPERIJALNI PROSTOR
Od pedesetih godina 20. veka, Sjedinjene Američke Države (SAD) legitimišu svoju imperijalnu hegemoniju i osvajanjem svemira. Posledično, ova imperija doživljava sebe kao legitimnog predstavnika čovečanstva. Takva slika ima svoj odraz i u folkloru i naučnoj fantastici.
Ključne reči: Sjedinjene Američke Države (SAD), imperijalna hegemonija, svemir, naučna fantastika, folklor
*
Danijel Sinani,
Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
NLO RELIGIJE. RELIGIJSKI, (MAS)MEDIJSKI I (POP)KULTURNI FENOMEN?
Rad se bavi NLO religijama – razmatraju se značajniji faktori koji su uticali na nastanak i razvoj ovih alternativnih religijskih pokreta, počev od novela o ''fantastičnom putovanju'', preko SF produkcije, do izveštaja o ''bliskim susretima III vrste'', kao i ''incident'' u Rozvelu, hladnoratovska tenzija ali i vrtoglavi razvoj novih tehnologija. Kroz analizu osnovnih teoloških premisa, ikonografije i aktivnosti nekoliko NLO religijskih pokreta (Nebeska kapija, Unarijus, Raelijanski pokret) diskutuju se bazične religijske i, uopšte, kulturološke postavke zastupljene u pomenutim pokretima. U tekstu se pokazuje na koji način se njihov najveći kropus može prepoznati u postojećim ''tradicionalnijim'' religijskim grupacijama, te da NLO religije predstavljaju samo još jednu od varijacija na brojne koncepte koji nude odgovore na krucijalna životna pitanja.
Ključne reči: NLO, alternativne religije, SF, NLO teologija, NLO ikonografija.
Dakle, svratite! Petak, Filozofski, Bg, od 10 do 16h!
