KRV: KNJIŽEVNOST, KULTURA

Pre nekoliko dana iz štampe je napokon izašao zbornik Krv: književnost, kultura. Izdavač je Balkanološki Institut SANU, a priredile su ga dr Lidija Delić i dr Mirjana Detelić (potonja, nažalost, nije doživela njegov izlazak). Pošto je tema ovog zbornika naučnih radova jedan od fundamentalnih motiva i ikonografskih znakova horor žanra, bilo je neizbežno da i ja priložim rad, i to pod naslovom POETIKA SPLATERA: UMETNOST PROLIVANjA KRVI, kojim se i zatvara ovaj tom.

O tom radu kazaću nešto više malo niže, ali prvo – evo osnovnih podataka i opisa ovog zbornika, na osnovu njegovog uvodnog slova koje ovde, u skraćenom izdanju, prenosim. Inače, fotke kojima krasim ovaj blog post inicijalno sam bio namenio za ilustraciju mog rada, ali ispostavilo se da zbornik ipak neće biti ilustrovan, plus da bi bilo nezgodno i komplikovano tražiti dozvolu za korišćenje fotki iz svih ovih filmova, pa zato u njima uživajte barem ovde, na blogu. Verujem da ćete za većinu prepoznati iz kojih su filmova...

Zbornik Krv: književnost, kultura četvrti je u nizu temata inicijalno inspirisanih animalističkim studijama, koje su u kategorijama moći, reprezentacije i drugosti na novim osnovama počele da proučavaju životinje. Ideja ovog uredničkog pregnuća bila je da se u interferenciji različitih humanističkih disciplina životinje vezane za osnovne prostorne koordinate i osnovne prirodne elemente predstave i analiziraju u različitim vrstama umetnosti i različitim kulturnim stratusima.

U skladu sa osnovnom koncepcijom, zbornik Ptice: književnost, kultura (2011, urednici Mirjana Detelić i Dragan Bošković) i dva zbornika koja je potpisao isti urednički dvojac – Mirjana Detelić i Lidija Delić – Guje i jakrepi: književnost, kultura (2012) i Aquatica: književnost, kultura (2013), obuhvatili su prostornu vertikalu, horizontalu i tri osnovna elementa – vazduh, zemlju i vodu. Od četvrtog elementa – vatre – moralo se odustati, najpre stoga što vatra ne pruža uslove za život, a potom i zato što je i ono malo životinjskih vrsta koje je mitsko-folklorna imaginacija vezala za ovaj element – poput feniksa, žar-ptice ili salamandera – već obuhvaćeno prethodnim zbornicima.

Urednice su stoga odlučile da se okrenu motivu krvi u mitu, folkloru, umetnostima i kulturi najšire, ostajući time u graničnoj sferi „elemenata” i u semantičkom polju bliskom vatri. Knjiga koja je pred nama opravdala je, čini se, ovakav izbor. Istraživačke teme pokrile su širok raspon kultura, i u sinhronoj i u dijahronoj projekciji, širok opseg žanrova (usmenih, pisanih, filmskih), načinjen je svojevrstan presek kroz „istoriju ideje” o krvi u jezičkom, mitskom i istorijskom pamćenju.

Zahvaljujući multidisciplinarnosti i argumentaciji koju je nudila raznolika građa, do punog izražaja došla je ambivalentna priroda krvi, oličena u njenoj sakralnosti i tabuiranosti...

Nego, da vidimo šta tačno ima u ovoj podebeloj knjizi. Ja sam u krvavo-crvenom boldu istakao radove koji su, čini mi se, najbliži temama i interesovanjima i pristupima bliskim ovom blogu.

Sadržaj


Lidija Delić & Mirjana Detelić
O OVOJ KNjIZI 7

I LINGVISTIKA

Sofija Miloradović
OD RABOTU SE KRVAVEJE, A OD ŠKOLU LUDEJE 11

Marija Mandić & Ljubica Đurić
„KRVAVI” IZRAZI I PSOVKE
U SAVREMENOM SRPSKOM JEZIKU 17

Dejan Ajdačić
FRAZEOLOGIZMI SA KOMPONENTOM ‘KRV’ U SRPSKOM
JEZIKU I KNjIŽEVNIM DELIMA 43

Ana Sivački & Predrag Mutavdžić
FRAZEOLOGIZMI S KONSTITUENTOM KRV U POZITIVNIM
SEMANTIČKIM POLjIMA U ALBANSKOM JEZIKU
I NjIHOVI PREVODNI EKVIVALENTI U SRPSKOM.
PRILOG KONTRASTIVNOJ I FORMALNO-STRUKTURNOJ
I KONCEPTUALNOJ ANALIZI 55

II ISTORIJA, ISTORIJA UMETNOSTI

Radivoj Radić
SLOVA U REČI KRV (ΑΙΜΑ) ODREĐUJU REDOSLED 
VIZANTIJSKIH CAREVA. O JEDNOM PROROČANSTVU
S POČETKA DRUGE POLOVINE XII VEKA 81

Đuzepe Kaprioti
JEVREJI I KRV HRIŠĆANA. SVEDOČANSTVO SLIKA 87

Nela Lonza
LIK DUBROVAČKOG KRVNIKA IZMEĐU DRUŠTVENOG
PRIHVATANjA I ODBIJANjA (XIV–XVIII BEK) 101

Valentina Živković
PET HRISTOVIH RANA U RELIGIJSKOJ PRAKSI
POZNOSREDNjOVEKOVNOG KOTORA 117

Persida Lazarević di Đakomo
„U NjEGOVIM USTIMA SE VIDELO NEŠTO SVEŽE KRVI”.
RAZLOZI UKAZA CARICE MARIJE TEREZIJE O VAMPIRIZMU 129

III USMENE KNjIŽEVNE VRSTE, FOLKLOR

Biljana Sikimić
O SUZAMA I KRVI 153

Snežana Samardžija
„A IZ LICA IZGUBI SE KRVCA”. KRV U FORMULAMA
I FIGURAMA USMENOG PESNIŠTVA 173

Đorđina Trubarac Matić
KRVAVE ATMOSFERSKE PADAVINE
U NARODNOJ POEZIJI BALKANSKIH SLOVENA.
TIPOLOGIJA I ZNAČENjSKE KONOTACIJE MOTIVA 201

Lidija Delić
„NE PI’ KRVI, NE POGANI TELA”. KRV U JUNAČKOJ EPICI 215

Dragoljub Perić
PENE BELE I KRVAVE. FUNKCIJA I ZNAČENjE
EPSKE FORMULE 229

Milina Ivanović Barišić
KRV U KALENDARSKIM PRAZNICIMA I OBIČAJIMA 243

Dragica B. Popovska
SIMBOLIKA KRVI U OBREDNOJ PRAKSI I VEROVANjIMA
VEZANIM ZA SVETO KAMENjE 255

Ljubinko Radenković
VAMPIR IZMEĐU BEZOPASNOG STRAŠILA I KRVOPIJE 265

IV AUTORSKA KNjIŽEVNOST, FILM

Marija Šarović
KRV U NARATIVIMA I PREDSTAVAMA O VAMPIRIMA 287

Vladislava Gordić Petković
KRV NA ŽENSKIM RUKAMA. IMAGINARNA I STVARNA
KRIVICA U ŠEKSPIROVOM MAGBETU I ČUDU U ŠARGANU
LjUBOMIRA SIMOVIĆA 301

Marjetka Golež Kaučič
„MOJO SRČNO KRI ŠKROPITE…” KRV U SLOVENAČKOM
FOLKLORU I POEZIJI 313

Suzana Marjanić
KRV ŽIVOTINjA ILI REPREZENTACIJA ZLA U DOKUMENTARNIM FILMOVIMA O PRAVIMA, ODNOSNO
OSLOBAĐANjU ŽIVOTINjA ILI KAKO KULTURA KOLjE
PRIRODU: „PROBLEM ZLA” U KUCIJEVOM ROMANU
O ELIZABET KOSTELO 333

Dragana Mašović

CRNA KRV I BELO SRCE. TROPI KRVI I BESKRVLjA
U KULTURI POVRŠINE 351

Tijana Tropin
VAMPIRI U KNjIŽEVNOSTI ZA DECU 375

Jasmina Mojsieva Guševa
DOMINANTNI ATRIBUTI VAMPIRA I NjIHOVA
SIMBOLIKA U DISKURSU MAKEDONSKE PROZE 391

Nevena Daković & Biljana Mitrović
BALKANSKA KRV. BALKANSKI VAMPIRI I DRAKULA 407

Dejan Ognjanović
POETIKA SPLATERA: UMETNOST PROLIVANjA KRVI 427-452

Što se tiče mog rada, evo njegovog sažetka:

 

 POETIKA SPLATERA: UMETNOST PROLIVANjA KRVI 

Ovaj rad analizira upotrebu motiva krvi kao ikonografskog i značenjskog elementa u horor filmu, sa naglaskom na raznorodnim motivacijama za njegovu upotrebu, zatim prikazivačkim strategijama kojima se on ostvaruje i potencira, kao i ostvarenim učincima i značenjima. Sagledavanjem velikog broja uticajnih naslova, autora i podžanrova horora koji su postali sinonimni za prisustvo krvave ikonografije, odnosno stilizacije zasnovane na krvi, definisano je šest temeljnih funkcija prikazivanja krvi u horor filmu. To su: 1) neprikazivanje, estetski i vanestetski motivisano; 2) eksplicitni prikaz, komercijalno motivisan; 3) eksplicitni prikaz, idejno motivisan; 4) stilizacija, estetski motivisana; 5) eksplicitni prikaz, narativno/žanrovski motivisan (strava); i 6) eksplicitni prikaz, multi-žanrovski motivisan (humor). Motivskom i formalnom analizom paradigmatičnih scena iz najistaknutijih filmova u svakoj od ovih šest grupacija razotkrivaju se bogati žanrovski i nad-žanrovski potencijali krvi kao potentnog i multivalentnog izražajnog sredstva i ukazuje se na veliko bogatstvo izražajnih mogućnosti horor filma, kao i na složenost i širok spektar varijacija u strategijama prikazivanja krvi u njemu.

 

Ključne reči: Krv, splater, slešer, horor, žanr, krupni plan, usporeni snimak, cenzura, humor, strava, užas

U skladu sa gorenavedenim sažetkom, rad se sastoji od sledećih celina:

1. Nevidljiva krv: cenzura, autocenzura i sugestija

2. Krv kao spektakl: senzacija i eksploatacija

3. Krv kao metafora: krvopljus s porukom

4. Krv kao umetnost: lepota crvenog

5. Krv kao zabava (1): krv i strah

6. Krv kao zabava (2): krv i smeh

Zaključak
+ Izabrana, proširena relevantna filmografija

Evo kako taj rad počinje:

Horor žanr je na suštinski način, i tematski i ikonografski, povezan s krvlju: ako krv simbolizuje život, a horor se bavi raznim oblicima susreta i sukoba sa pretećom Drugošću koji neretko vode u smrt ili u transgresiju uobičajenih granica između života i smrti, onda je povezanost očigledna. Ova veza, tematski oformljena u horor književnosti, naročito je ispoljena u vizuelnim umetnostima i medijima (film, strip, video-igre) gde do izražaja dolazi slikovna upečatljivost jarko crvene boje. Zbog toga su vizuelne asocijacije na krv postale jedan od ključnih ikonografskih elemenata u samim delima, ali su prisutne već i na nivou njihove promocije i distribucije. Naslov knjige ili filma sa slovima crvene boje, sa "iskrzanim" fontom tako da krvave kapljice i trake cure sa teksta, jedan je od temeljnih signala žanrovske pripadnosti. Horizont očekivanja stvoren je korišćenjem ikonografije krvi još na nivou pred-razumskog, slikovnog, tako da potencijalni gledalac i pre nego što pročita naslov, samo na osnovu "krvavog" fonta može znati o kom se žanru radi. Međutim, krv kao motiv (unutar zapleta i tematike) i krv kao ikonografski činilac (na vizuelnom planu dela) sa sobom nosi čitav niz problema vezanih za modalitete i strategije njenog (ne)prikazivanja. Neki od njih su estetske a neki vanestetske prirode. Zadatak ovog rada je, stoga, da ukaže na neke od osnovnih strategija tretmana krvi u horor filmu, sa ciljem da se prikaže slojevitost jedne zanemarene a često i simplifikovano tretirane problematike. Naime, iako se ekscesivni prikaz krvi neretko automatski smatra niže vrednim u umetničkom smislu, dok se preferencija daje sugestiji i indirektnosti, analiza varijeteta unutar ove problematike pokazaće da krv u horor filmu ne mora nužno biti vulgarni element upotrebljen radi apelovanja na najniže porive publike od strane netalentovanih reditelja već, naprotiv, da krv poseduje konotativne i estetske kvalitete koji joj, unutar specifičnih autorskih poetika ili žanrovskih zahvata, mogu pružiti legitimitet autentičnog, multivalentnog izražajnog sredstva.

            Prizor stvarno prolivene krvi (dakle, izvan fikcije) već sam po sebi donosi uzbuđenje: to je alarm, zvono za uzbunu, znak da nešto nije kako treba, odnosno da je ono što treba da bude unutra i nevidljivo (krv) sada spolja i vidljivo. Takav prizor je "zazoran" u smislu koji mu daje Julija Kristeva: "Zazorno razbija zid potiskivanja i njegovih rasuđivanja. Ono vraća ja na granice odvratnoga od kojeg se odvojilo da bi postojalo – vraća ga na izvore ne-ja, nagona, smrti" (Kristeva 1989, 22). Reakcija na krv je instinktivna, gotovo animalna (šok, odbojnost, strah), ali je kod čoveka takođe i razumska, povezana sa socijalno uslovljenim (gnušanje, gađenje, stid), jer krv je, takođe, predmet tabua u svim ljudskim zajednicama, od tzv. primitivnih do tzv. civilizovanih. Prolivena krv je prizor od kojega čovek automatski okreće glavu jer ga na bazičnom nivou podseća na sopstvenu telesnost i krvavost; ali ga, takođe, taj isti prizor na ambivalentan način i privlači, i nagoni ga da mu se vraća u fascinaciji. To naročito važi onda kada ta krv nije njegova niti njegovih bližnjih (npr. radoznalost pokraj automobilske nesreće). 

Fascinacija je, međutim, kao reakcija na krv još češće prisutna onda kada se čovek nalazi u bezbednoj poziciji posmatrača umetničkog dela – dakle, fikcije. Onda kada život nije ugrožen, i kada je, prema podrazumevanom, nepisanom ugovoru sa proizvođačima i distributerima umetničkih filmskih dela, gledalac siguran da posmatra artificijelnu inscenaciju, sa lažnom krvlju i specijalnim efektima, a ne dokumentarni snimak istinskog pokolja, dolazi do sasvim osobene recepcije tzv. "art-horora", odnosno "žanra koji postoji u više umetnosti i medija a čije postojanje je već prepoznato u svakodnevnom govoru" (Carroll 1990, 12). Radi se o važnoj distinkciji između uživanja u umetničkom delu, i uživanja u autentičnim, dokumentarnim snimcima.

Budući da se radi o večitom izvoru fascinacije, ali i tabua, krv je oduvek bila okružena ambivalentnom aurom, kako kod stvaralaca tako i kod distributera, kritičara i krajnjih recipijenata (publike). Pitanje (ne)prikazivanja krvi, valja naglasiti, nije vezano samo za horor film nego i za većinu drugih žanrova gde ekstremnost nasilja takođe može dovesti do prizora obilatog krvoprolića, kao što su ratni (npr. Spašavanje redova Rajana / Saving Private Ryan, Steven Spielberg, 1998), kriminalistički triler (npr. Sedam / Se7en, David Fincher, 1995) i akcioni film (npr. Rambo, Sylvester Stallone, 2008). Ipak, u svesti publike krv se ikonografski i dalje prevashodno povezuje za žanrom horora, pa se, stoga, ovaj rad svesno ograničava na (ne)prisutnost krvi u filmovima tog žanra, te na raznorodne prikazivačke strategije, kontekstualizacije i funkcije koje prizornost krvi u njima može da ima. 

Sagledavanjem velikog broja uticajnih naslova, autora i podžanrova horora koji su postali sinonimni za obilato i nadahnuto prisustvo krvave ikonografije, odnosno stilizacije značajno zasnovane na krvi, došli smo do šest temeljnih funkcija prikazivanja krvi u horor filmu. To su: 1) neprikazivanje, estetski i vanestetski motivisano; 2) eksplicitni prikaz, komercijalno motivisan; 3) eksplicitni prikaz, idejno motivisan; 4) stilizacija, estetski motivisana; 5) eksplicitni prikaz, narativno/žanrovski motivisan (strava); i 6) eksplicitni prikaz, multi-žanrovski motivisan (humor). Podrazumeva se da ova podela ne implicira jednoznačnost upotrebe krvi u okviru konkretne grupe, već samo dominantu unutar nje, jer motivacija za korišćenje kao i krajnji efekti krvi retko kada su jednoznačni.

(...)

Ako ste nestrpljivi, i želite da ovaj zbornik imate na papiru, knjiga će verovatno biti u prodaji u Akademijinoj knjižari (ako to još postoji; ako ne, onda možda u knjižari Aleksandar Bjelić), ali nemam nikakvu predstavu o ceni. Na sajtu Balkanološkog instituta će verovatno takođe biti e-verzija (PDF), ali pitanje je koje godine… Balkanološki institut obično ima svoj štand na Sajmu knjiga pa ovo možete potražiti i tamo.